Методическая разработка "Соловей чувашской поэзии: Н.И.Шелепи"; 9 класс



Чёваш сёввин сар кайёк.

(Н? И? Шелепи =уралёранпа 130 =ул =итнине халалланё

литературёпа музыка композиций.)


Кашни халёхён наукёпа культурёра: литературёпа искусствёра =утё й.р хёварнё ывёл-х.р. пур? В.сем халёх телей.ш.н тёрёшса .=ленипе чапа тухнё? Чёваш халёх.н =акён пек паллё =ыннисенчен п.ри вёл – халёх поэч. Николай Иванович Полоруссов-Шелепи? Хал. сире литературёпа музыка композицине с.нетп.р?

Сцена =инче Н? И? Шелепи портреч. тата ун =инчен каланё ёслё шухёшсем% «Шелепи поэзий. - хёй.н содержаний.пе те: формипе те халёха =ывёх поэзи? Вёл =алёх юрри-сёввисен ник.с. =инче =ит.нн.: халёх пурнё=.нчи чи паллё пулём.сене сёнласа парассине т.пе хывнё: ёна халёха =ывёх илемл.х мел.семпе усё курса туса пынё (М?Я?Сироткин)?

Залра – Николай Шелепи яч.пе хат.рлен. стенд: унён хайлав.сем тёрёх й.ркелен. \керч.ксен курав.?

Ентеш пурнё=не сёнарлёлах палёртма ачасене Power Point программёпа хат.рлен. слайдсене кётартатпёр? В.сем Н? И? Шелепи пурнё=.пе .=.-х.лне =ак темёпа сёнла==.%

  • Шелепин тёван ял. - +.н. /сел?

  • Шелепи – хисепл. ят?

  • Мёкшел.нчи пу=ламёш шкулта?

  • +.п.ре тухса кайни?

  • Красноярскра ылтён шыракансен кантур.нче?

  • Тёван ялта - учительте?

  • П.ррем.ш т.нче вёр=инче?

  • Шупашкара ку=са кайни?

  • Н?Шелепи тата халёх сёмахлёх.?

  • Чёваш халёх поэч.?

  • Сёвё=ён совет тапхёр.нчи паллёрах хайлав.сем?


Чёваш халёх к.вви янёрать?


Ертсе пыракан? Чёваш халёх.н =.р пин юрё – т.р.с? +.р пинрен кая мар т.рри – ку та т.р.с? +.р пин ытла пурнё= пурёнмалли маслеч. – пин хут т.р.с?

Чёваш халёх.н пин.-пин.пе патер яш.семпе х.р.сем? Пин.-пин.пе ёста=исем? Пин.-пин.пе чуна парса мёнук.сене ёс в.рентекен мучисемпе кинемисем? Паян эпир чённипе те чёваш халёх.ш.н тёрёшнё Николай Иванович Шелепи сёвё=а аса илетп.р?

1-м.ш вулакан%

+уралнё пулсан: =ын:

Курёк шётнё пек:

Пурёнас пулать сан

Кайёк юрри пек?

Кайёк юрри ев.р

Пурёнсан хитре

+ёмаллёх эс к\р.н

Пир.н кил-=.ре?

2-м.ш вулакан%

+уралан пулсан: =ын:

Шу=ём тухнё пек:

Пурёнас пулать сан

+ёлтёр =уннё пек?

+ёлтёр =уннё ев.р

Пурёнсассён эс:

+.р =инчен кайсан та

Сан яту с\нмест?


К.в. вёйланать? Николай Шелепи портреч. =уталать?

3-м.ш вулакан%

+уралнё ялёма килсе к.рсесс.н

Пире ёс панё шкулён ум.нчен

Эпир Шелепи ятне ас илмес.р:

Сума сумасёр них=ан иртмен?

Ертсе пыракан% Н? И? Полоруссов 1881 =улта =у уйёх.н 14-м.ш.нче Хусан к.пернин Чистай уес.н +.н. /сел ял.нче (хал. Тутар Республикин Аксу район.) чухён хресчен кил-йыш.нче =уралнё? 1891-1895 =улсенче Мёкшел.нчи пу=ламёш шкулта в.ренн.: ун хы==ён вунё =ул ытла тёван ял.нче хресчен .=.пе пурённё? +итмен пурнё=па пурённё пулин те: пулас поэт йёх. пу=.сем ёс-тён енчен пултаруллё =ынсем шутланнё? Унён мён аслашш. Ялак тата мён асламёш. Шелепи таврари паллё юрё=сем: юмах-халап ёстисем пулнё? Халёх сёмахлёх.н пуянлёхне упраса пыраканскерсем мёнук.н ч.ринче поэзи =улёмне те амаланма пулёшнё? Ёнсёртран мар .нт. Н? Полоруссов каярахпа мён асламёш.н ятне хёй.н литературёри хушамач. туса хунё?

4-м.ш вулакан%

+урхи хавас кунпа йёпанёр –

М.н пур. ешерсе тёрать%

Вёраннё пурте – хавасланёр:

Ирёкленсе чечек =урать?

Й.ри-тавра халь х.п.рт\лл.:

Й.ри-=тавра – калча-=е=ке?

Кашний. чуп тёвать х.р\лл.:

+.н .м.тсем ч.п-ч.р.-=ке?

5-м.ш вулакан%

Тул =утёлч. – х.вел тухайр.:

Ачашшён =ил в.рсе иртет?

Сар кайёк сасси ирех Ян кайр.:

Ирех кулюк кёвиклетет?


«Асамат» фольклор ушкён. «Ч\речине яри те у=са ярёр???» чёваш халёх юррине юрлать?


Ертсе пыракан% Н? Шелепи литература .=не 1905-1907 =улсенче тытённё? Унён малтанхи произведенисен шутне «Ра==ей»: «+.лен» сёввисем к.ре==.? Анчах в.сене автор ни=та та пичетлеймен? Каярахпа тин «+.лен» сёввине «Тав» ятпа 1907 =улхи «Хыпар» ха=атра пичетлесе кёларнё? Хёй.н п.ррем.ш сёввинче Н? Полоруссов +.ленпе Кайёк урлё .==ыннисемпе улпут ху=асем хушшинчи к.реш.ве сёнланё: халёх вёй. =ак самана й.ркине п.терессе шанса =апла палёртнё%

6-м.ш вулакан%

+.лен ч.тресе выртать:
+ак кайёкран хёраса;
Кайёк =и=.м пек =\рет:
Чёнлёх =ути шыраса…
+.лен п.рре вил.-ха:
,м.рл.хе п.т.-ха…
(Хыпар: 1907: 15 ака)?

Ертсе пыракан% П.р хушё Н? Полоруссов +.п.рте .=лесе пурённё? Анчах та кунта вёл нумай тытёнса тёман: тёван =.р-шывшён тунсёхласа =итн.скер: 1914 =улта =уралнё ялне таврённё? Юратнё вырёнта =амрёк чёваш каччи хут сахал п.лекенсен шкул.нче учительте вёй хунё: чухёнсен комитеч.н председател. пулнё: ял совет .=тёвком.н секретар. тата Чистай уес.нчи Советсен депутач. те пулса .=лен.? ,=лен. хушёрах =ырас .=е те манман?

1-м.ш вулакан% «+.п.р =ул. – чукён =ул???»%


+.п.р =ул. — чукён =ул:

П.т.р пулч. вил.м =ул:

+ак йывёрсем =ак халёха

+ёмёлланччёр \л.м =ул?

 

Епле т\сн.-ши пир.н патша:

Теми=е пин ача =ухалсан?

Пит савёнё= пул.чч. =ак халёха:

+ак Патшалёх пухупе =уталсан?

 

Хура п.л.т: вут юпа

Израильсен ум.нче;

Хресченсен сёмах.сем

Хёйсен патши ум.нче?

 

Египет шыв. юн пулнё:

Манан тути пыл пулнё;

Таврический дворцана

Хресчен янё =ын тулнё?

 

Мысля-шухёш: телеграмм —

Пурте в.сем =и=.м пек;

+ак =улсене ирттерсси

Нумай =ынна пит х.н пек?

 

Эй: Томас Эдисон:

Шухёшусем нумаййипе

Авланнине маннё эс:

Вун ик =улта чухнех

А=унтан уйрёлнё эс.?

Ертсе пыракан% 1914-1915 =улсенче вёл халёх сёмахлёх.пе усё курса «+арёмсанпа хёнтёр=ё» поэма: «Константинополь хулине туни =инчен чёваш ваттисем кала=ни» халапсем хайланё? «Ва=анкка» ятлё сатирёллё сёвви те пысёк вырён йышённё? Сёвёра ялти кулаксем чухёнсене т.рл. майпа х.с.рленине \керсе кётартнё?

2-м.ш вулакан%

Шурёмпу=. =уталч.:

Тёрёр часрах: ачасем!

Кёпёр-капёр тумланёр:

+ёвёр пит.р-ку=ёра?

Тёрёр: тёрёр хёвёртрах:

У=ёр часрах ыйхёра:

Т.тт.м =.рте тёрас мар:

П.рмай хуйхё-суйхёра?

Пурте харёс =.кленсе

Тёрук сиксе тёрёр та:

+итсе \к.р =и=.м пек

+утё патне пурсёр та! («+утта хир.=»: 1917)

Ертсе пыракан% Халёх хушшинче =\рекен халап-юмахсемс.р пу=не Полоруссовсем чёваш халёх.н авалхи пурна=. =инчен калакан преданисемпе легендасем нумай п.лн.? Пулас сёвё= =ак юмахсене итлен. =е= мар: ача чухнех сёвёласа =\рене? Каярах «Уксах Тим.р П\лере илни =инчен чёваш ваттисем калани» ятлё легенда =ырса хёварнё? +ав тери йывёр саманара та Шелепи тёван халёхён культурипе пуласлёх. пирки шухёшлама пёрахман?

3-м.ш вулакан% «П\лерти Валем ху=а =инчен» сёвё вулать?

4-м.ш вулакан% «Ёста юр=ё=: Николай Иванович Шелепи – чёваш халёх.н сарё кайёк пек ёста юрё=и: авалхи нес.лсен сёнарлё шухёшлавне 20–м.ш .м.ре илсе к.н. ахун? Ёна ахальтен мар казак акын.пе Джамбул Джабаевпа: дагестан халёх.сен ашуг.пе Сулейман Стальскипе тан ларта==.?

Унён сёвви-юрри хёйне ев.рл. к.вви .м.рсем иртсен тата у==ёнрах янёр.»: - тет Виталий Петрович Станьял: литература т\пчев=и?

Авалхи халёх юрри янёрать?

5-м.ш вулакан% Николай Иванович Шелепин =ывёх тус. пулнё паллё тутар =ырав=и: тутар литературин аксакал. Зариф Шарафутдинович Башири: тутарла хисеплесе каласан — Зариф-ага: туслёх =инчен каласа панинчен?

Сценка? Хусан? Кави Наджми патне =амрёк.сем пу=тарённё? «Хыпар» ха=атра .=лекенсем: в.ренекенсем тата т.рл. учрежденисенче х.сметре тёракансем хушшинче п.р хуп-хура сухаллё: у=ё пит-ку=лё =ын: Николай Шелепи: пур? Ялан чёваш ч.лхи: юрри янёраса тёрать?

Кави Наджми? Микулай: кала-ха: тускайём: «Хыпара» хупр.=, м.нш.н санён ху сёввусене ытти корреспонденцисене тутарла =ырса «Казан мохбире» (Хусан): «Вакыт» (Оренбург) ха=атсене ярса парас мар? Хёшне-п.рне чёвашлах ярса парсан та аван? «Казан мохбире» ха=атён яваплё редактор.: ху п.лен: Бурган Шараф чёвашла пит. те лайёх п.лет?

Николай Шелепи? Аван шухёш ку: юлташём? Сёмах пусси анлё чух: чуна тивекен сёмаха тёван халёха =ырса п.лтерме хавас эп.?

Кала=ёва хутшёнса Зариф-ага малалла иртет?

Николай Шелепи? Николай Иванович Полоруссов-Шелепи: — тет ёна алё парса?

Зариф-ага? Т.л.нмелле? Тах=ан эп. курма .м.тленн. =ын: Микулай Шелепи! – Николай Шелепи аллине хыттён: нумайччен чёмёртаса тёрать? Савённине ниепле те пытараймасть? – Тах=анах илтн. эп. сир.н =инчен: Шелепи юлташ: анчах та хёвёрпа паллашма телей пулман: — тет х.п.ртесе?

Кави Наджми? (Кала=ёва т.пл.н итлесе тёрса хутшёнать?) Ак м.нле майлашать пир.н шухёш: - тет хаваслён? - Ваттисем каларёшле: кёвак т.перен к.тн. япала ура ай.нчен сиксе тухр.? П.р-п.рне кёштах п.лет.р те иккен? Башири юлташ: сана эпир: Галимджан Ибрагимовпа икс.м.р: чёваш литератури =инчен п.рер к.неке =ырма с.нес тесе шутлатпёр? Пир.н шухёша п.лн. пекех: паян акё Николай Иванович та килсе к.ч.? Ёна та пир.н ик. литература хушшинчи хутшёнёва вёйлатас шухёш канне= памасть иккен? Эс. те ак: Башири юлташ: малтан кала=са татёлнё тей.н: Хусана килсе =итр.н?


К.=ех пир.н умри с.тел =ине .=ме-=име: сёмавар тухса ларать? Непмансен халвипе чей .=е-.=е: пулас к.неке .инчен канашла==.?


Кави Наджми? Эпир халь =.н. саманара пурнатпёр? Ик. халёх хушшинчи туслёх та =.н.лле пулмалла? +ак =.н. туслёхён =.н. к.перне пир.н хёвёртрах тумалла? Унён п.ррем.ш сёвайне хёвёртрах =апмалла? Ку т.л.шпе пир.н \л.мрен те тёрёшса .=лемелле: — х.млентерет Кави Наджми?


Николай Шелепи? Литературёна лайёхрах ёнкарас тесен кала=у ч.лхине п.лни =е= =ител.кс.р: к.неке ч.лхине те лайёх п.лмелле?


«Асамат» фольклор ушкён. чёваш халёх юррине юрлать?


 Ертсе пыракан% Туслёх к.перне хывакансен .=. ахаль =ухалмар.: вёл тата та хёватлёрах вёй илч.: т.рекленч.? Ав м.нле =итм.л =ич. ч.нт.р-эрешпе =и=ет халь =ав туслёх к.пер.? Ун илем. \л.мрен те т.сс.рленес =ук? ,м.рех =утё вёл: .м.рех в.р-=.н.»?


6-м.ш вулакан% ,м.т те пур: хаваслёх та? 1922 çулта сёвё= Шупашкара ку=са кайнё: хёй.н п.т.м ёсталёхне халёха парса .=леме тытённё? Хёйне =.н.рен =уралнё: =амрёкланнё ев.р туйса: сёвё хы==ён сёвё Шер=алама пу=ланё? Хёй.н сёвви-юррисемпе очерк.сенче совет =ыннисен .=çпе к.реш\ри паттёрлёх. =инчен =ырса кётартнё?


 Ертсе пыракан% 1931 =улта Н? Шелепие пысёк инкек пырса =апнё: вёл суккёр пулса ларнё? Хастар чун-ч.релл. поэт =акён хы==ён та пу=а усман: халёх пурнё=пе малтанхи пекех тачё =ыхёнса тёнё: республикёри ялсемпе хуласене тётёшах тухса =\рен.? +.р-шыв пурнё=.нче пулса пыракан историлле фактсем унён произведений.сенче анлён сёнланнё? Ялсенчи =.нелсе пынё юхёма та «Колхозра»: «Вырмара»: «Тёван =.р-шыва мухтав»: «+.нтер\ юрри» тата ытти сёвви-юррисенче =ител.кл. =утатнё? Ачасем валли =ырмашкён та манман поэт? Унён «Ылтён =уркунне»: «Пир.н юрё»: «Тискер кайёксем»: «Кушакпа автан» к.некисене =амрёк вулакансем кёмёлласах йышённё?

1-м.ш вулакан%

Чёваш автономи туса хунине Шелепи ч.ререн савёнса: тах=анхи .м.т =итн. пек хавасланса к.тсе илн.: часах хёй.н чун-вар.нчен шёранса тухнё «Автономии юррине» шёр=аланё%

2-м.ш вулакан%

Савён: х.р. савён:
Республик паян! –
Паянхи кун санён
Савёнё=лё кун?
Паян паллё кун:
Историлл. кун –
Чёваш автономи
Шётса тухнё кун?
(Канаш: 1935: 11 утё)?

3-м.ш вулакан% 1936 =улта Николай Иванович Шелепи хай.н пурна=.нче чи сумлё ят илме тиве=н.: вал чёваш халёх поэч. пулса танё?

4-м.ш вулакан% «М.н чухл. халап-легенда: историлле калав: юрё п.летч. пул. Н? И? Шелепи% Искендерпе Чингиз хан: Батый хан: Уксах Тим.р =инчен? Илемл. каласа паратч. Николай Иванович в.сене? Туртса карёнтарнё хирл. пек туйёнатчё мана юрё=ё чун.: кёшт с.рт.нсенех вёл илемл.н янёраса каятч.? Т.л.нетт.м: ё=тан =авён чухл. юрё: легенда упранса юлнё чёваш халёх.н ас.нче: унён =ак талантлё юрё=ин ч.ринче тетт.м? +апла =ав: халёх. пулсан ун чунне х.млентерекенсем: ун ятне =.клекен юрё=сем =урала==ех: тупёна==ех? Пурнё= й.рки =апла»: - тен. =ывёх тус.?

Ертсе пыракан: Т.л.нмелле ырё =ын пулнё Николай Иванович Шелепи? Кервен к.леткелл.: хуп-хура сухаллё: =ынна ку=ран т\рр.н пёхакан хастар чунлё сёвё=? Пире вёл хаклё йышши чулсемпе ылтён-к.м.лсенчен юрла-юрла т.рл.рен хитре япаласем тёвакан хаваслё ёстана аса илтерет? +акён пек пулнё вёл? +акён пек пир.н асра юлать?


Чёваш халёх юрри =.клен\лл.н янёрать?



Усё курнё литература


  • Артемьев А? М? Пурнё= чёнлёхёпе писатель ёсталёх.? – Шупашкар? Чёваш к.неке издательстви: 1984?

  • Григорьев Николай? Пархатарлё сёнар: сёнарлё ч.лхе? Литературёпа критика статйисем? – Шупашкар? Чаваш кенеке издательстви: 1990?

  • Егоров Валерий? Вёхёт ыйтнипе? Критикёпа литератураведени статйисем? – Шупашкар? Чёваш к.неке издательстви: 1989?

  • Словарь литературоведческих терминов? 1974?

  • -Скворцов М? И? Чувашско-русский словарь? Москва? «Русский язык»: 1985?


Васикова Ирина Севастьяновна: Аксу район.нчи Кив. Саврёш вётам шкул.нче чёваш ч.лхипе литературине в.рентекен?


Полный текст материала Методическая разработка "Соловей чувашской поэзии: Н.И.Шелепи"; 9 класс смотрите в скачиваемом файле.
На странице приведен фрагмент.
Автор: Васикова Ирина Севастьяновна  ИринаВ
18.10.2012 0 3661 717

Спасибо за Вашу оценку. Если хотите, чтобы Ваше имя
стало известно автору, войдите на сайт как пользователь
и нажмите Спасибо еще раз. Ваше имя появится на этой стрнице.



А вы знали?

Инструкции по ПК