Сценарий праздника "Марий талешке кече"

МАРИЙ ЭЛЛАН 95 ИЙ.

Эн сылне мотор эл

Тиде – марий эл.

Мый тыште шочынам,

Мый тыште кушкынам.

Элем дене пешак кугешнем

Элемым эн чот йоратем

Ваштар лышташ гай шарленат

Авалтенат Юл вудымат.

Марий Элем – мотор элем

Моткоч мый тыйым йоратем.

1920 ий 4 ноябрь. Тиде кечын В. И. Ленин ден М. И. Калинин Марий областьым ыштыме нерген Декретым подписатленыт. Рудо олалан Краснококшайск олам коденыт.

Кундемна 1920 ий гыч Марий Автономный область маналтын.

1936 ийыште Марий Автономный Республике .

1992 ий гыч Марий Зл.

Марий Элна куатле , кудыратле

Татарым, рушым…молым ваш уша.

Гармонь йукетым веле шергылтаре

Марий сем ден тудат тавен пуа.

Марий тур гае возын лыкын – лукын,

Копа наре веле картыште элна.

Ужар тус налын эн кугу ужашым

Йыр чодыра мемнан поянлыкна.

Ужар чодыра ден Элнет серыштет

Ужар сывынла леведалтын шогет.

Мотор йораталме Марий кундемна

Ме тыйым моктен мурена.

(Муро йонга)

Мотор ола кумда туня умбалне

Тужем тусан, тужем луман гынат,

Тый эн сорал улат,

Тый эн вучен ужат.

Моткоч марий луман

Йошкар - Ола.

Йошкар - Ола – Марий Элын рудо олаже.Кызытсе ола олмышто ожно пич чодыра гужлен шоген. 1584 ийыште Федор Иоаннович кугыжан шудымыж почеш марий мланде покшелне Царёв град на Кокшаге олам чонаш туналыныт.

Варажым тудым Царевококшайск маныныт. 1919 ий гыч 1927 ий марте Краснококшайск лумденыт. 1927 ий гыч кызытсе жап марте Йошкар – Ола маныт.

Марий Элем - пиал верем

Коргем тич шолын йоратем

Эн шерге лишыл кундемем

Улат эреак чоныштем.

Ом кычал тора пиалым таче

Шочмо вер нимо деч шергырак

Ушанем мый : волгыдо – эрласе

Муралтем эше йонгыдынрак.

Полеклен мылам Онарын мланде

У куаным , шулдыран кавам

Вуй умбалне лийже эре канде

Юмо дечын тидым вел йодам.

Йоратем Онар кугезе мландым

Ом вашталте мый нимо денат

Каватур йолга тек алын – кандын

Муралтем эрдене, кастенат

Марий Элем, моктен мурем

Эн ныжыл мутым полеклем

Тый тузланал, пелед сылнешт

Кушкал да утыр моторешт.

Марий Эл, пелед, тузлане

Эрласе кече лумеш.

Марий Талешке кече

Акпарсын маршыже сем почеш тунемше М. Казаковын «Акпарсын маршыже» почеламутым лудеш.

Эртале шудо ий,

Эрталже кеч-кунар,

Алмаштыже ик курым весым, кумшым,

Кугезе патыр ончыко ужеш

Ок мондо калык тудын лумжым.

Пуйто луктыт лумедышлан исым

Енлан лумым вынерла куат-

Ала-колан чиктат черемисым,

Ала-колан вотякым пуат…

Черемис ыш лий кул але тарзе!

Кодын тошто гыч волгыдо ой:

Черемис – эрык саклыше сарзе,-

Эрык саклыше , значит, герой.

1 вудышо . Поро кече, пагалыме тунемше, туныктышо-влак! Вудшор тылзын 26-шо кечыштыже шочмо калыкна Марий Талешке кечым пайремла. Талешке. Ко тудо тыгай?

2 вудышо. Тиде патыр, чолга, шке калыкше нерген шонен илыше, шочмо кундемжым аралаш эре ямде улшо айдеме.

3 вудышо. Талешке кече таче шочын огыл. 1917 ийыште Пошкырт кундемысе Пуро олаште марий –влакын 1-ше съездыштышт тале просветитель Павел Петрович Глезденёв 26 апрельыште Марий Талешкын кечыжым эртараш ужын.

4 вудышо. Тылеч вара шуко ий эртымеке, 1990 ийыште «Марий ушем» мер толкын Талешке кечым палемдаш пунчалын.

- А молан 26-шо кечым ойырен налме?

1 вудышо. 16-шо курымышто Малмыж кундемыште марий патыр ,Полтыш, илен. Тудо шке мландыже , калыкше верч пенгыдын шоген. 1556-шо ийыште Иван Грозныйын виян войскаж дене вашпижмаште Полтыш кугу кредалмашеш колен. Тиде вудшор тылзын 26-шо кечыштыже лийын. Лач Полтыш оным шарныме лумеш 26-шо апрельыште Талешке кече палемдалтеш.

2 вудышо. Кажне калыкын шкенжын талешкыже. Рушын Илья Муромец, Дмитрий Донской, Александр Невский, венгр –влак Иштваным жаплат, эстон-влак Лембит князьым , татар –Алыпым…

3 вудышо. Нуно турло курымышто, турло мландыште иленыт гынат, шонымашышт икгай лийын: шочмо мландым тушман деч аралаш, калыкын эрыкше верч тыршымаш.

4 вудышо. Марий калыкын ушаным пуэн шогышо патыр енже ятыр лийын. Тиде Онар, Чоткар, Чумбылат, Болтуш, Акпатыр, Мамич-Бердей…

- Эл мучко шолын , мугыралт,

Эртеныт курым-влак мыняре!

Но кызытат эре шарнат

Марий кундемыште Онарым.

Ик тукым дечын весе гоч

Шомак-влак толын сугынь семын,

Онар улмаш виян моткоч,

Незер енлан – ушан айдеме.

1 вудышо. Марийын ойжо почеш шукерте ожно мландумбалне Онар-влак иленыт. Нуно кугу капан , виян, патыр лийыныт. Капышт дене кава марте шуыныт, ержат нунылан пулвуй марте гына лийын. Ошкыл колтеныт гын, уло мланде чытырен. Малаш возыныт гын, вич кече поче маленыт, а кийыме верыштышт келге корем лийын шинчын.

- Айста Онарым шудена!

-Онар! Онар!

(Керемет толеш.)

- Тиде Онар огыл, а Керемет!

-Молан толынат? Ме Онарым вучена?

Керемет. – Онарым? Вучен ода шукто. Мый тудым ондален петыренам да шинчырленам.

- Таче мемнан пайрем, колто Онарым.

Керемет. – Огым, мый осал улам. Мыйым иктат ок йорате.

-Айда пырля модына .

( «Агытан кредалмаш», «Биляша»).

Керемет. –Тендан дене сай. Осалемат пытен. Колтем тендан Онардам.

(Онар толеш).

Онар . – Салам лийже, поро калыклан.

- Салам лийже, Онар. Таче мемнан пайрем.

Онар. – Палем, сандене яра толын омыл. Мый таче тендам тергынем. Изирак викториным эртарем..

Мом ончыкта Онар мут? ( Тиде лум кок мут гыч шога :Он – пеш кугу, ар –айдеме манмым ончыкта).

Талешке кечым молан 26-шо апрельыште эртарат?

Могай патыр нерген оперым возымо ? Композиторжо ко? («Акпатыр», композиторжо Эрик Сапаев»)

«Онар» суретын авторжо ко? (С. Подмарёв, 1964 ийыште.)

«Чоткар патыр» скульптурым ко ыштен?. (Козьмин . 1977 ийыште )

Удыр талешке лийын кертеш мо? Ком паледа?

Ирга нерген колында? Тиде лум мом ончыкта? (Ир+кайык).

Морко район гыч Совет Ушем Талешке – влакым каласаш.(Краснов, Павлов, Соловьёв, Хасанов).

2 вудышо. Марий талешкына-влак турло пагытыште да турло саманыште иленыт. Нунын коклаште ме марий просветитель-влакым, кугыжаныш, сылнымут, сымыктыш пашаен-влакымат каласен кертына.

3 вудышо. Ме эреак шарнаш туналына Чавайным, Ключников-Палантайым, Йыван Кырлям , академик Мосоловым, Совет Ушем Герой Сергей Суворовым, этнографист – фольклорист Евсеевым да марий калыкын шуко-шуко виян, тале еныштым.

- Лунген мландем. Пушенге –влак тайненыт

Да мландыш йорлыныт айдемылак тунам…

Чылт факелла волгалт ял-влак йуленыт

Илаш-колаш кредалын калыкна.

Тревого кызыт кеч огеш кынелте,

Пич йудым мый окопышто ом кий…

Но садыгак шум корштымо ок эрте.

Торасе жапым ялт мондаш ок лий

Лунген мландем. Пушенге- влак тайненыт

Да мландыш йорлыныт айдемылак тунам..

Садлан каргем мый уло шыдем дене

Ко туналаш шона уэш войнам.

(«шёл солдат» муро)

4 вудышо. Чынак мондаш огеш лий тудо жапым, ко Кугу ачамланде сарыште шочмо эллан шке илышыжым чаманыде пуэн. Марий кундемынат эрге-удырышт моло калык дене пырля талын кредалыныт. Тиде Зинон Прохоров, Василий Архипов, Михаил Лебедев, Ольга Тихомирова…

1 вудышо . Нунын коклаште Сергей суворовын лумжо курымешлан калык шумышто кодеш.

- «Мом ышташ? Чакнаш? Уке!. Мый тидым нигунам ыштен ом керт!. Тидлан приказ уке! Мине ден кидем курлеш гын, пелкида луйылташ туналам. Йолем курлын возеш гын, мушкырем ден нушкам. Шинчам луктын налыт гын, шумем дене ужын луйылташ, гранатым кышкаш туналам. Патронем пыта гын, гранатем пыта гын, мыйын уло кидем. Мушкындым чумыртен, иктаж фашистын вуйжым шалатем. Пуем пытымешке , пуем дене пураш туналам. Кеч-мо лиеш гынат, шочмо элемым, шочмо мландем тушманлан ик шечымат ом пу.»

2 вудышо. 13 тужем эргыж ден удыржо марий калыкын шке вер-шоржым тиде сарыште арален, 6 тужем утлаже портылын огыл.

3 вудышо. Шенше кундем 600 икшывыжым шучко сойыш колтен, кумшудо чолыжо угыч шке ялжым ужын огыл.

- марий ялыште илем

Марла мые кутырем

Кеч пыртак ялем нерген

Каласенак кодынем.

4 вудышо. Ямле Шенше селанат талешке-влаклан поян.

-- Иван Петров – Мароблисполкомын 1 председательже.

-- Илья Трофимов – икымше орденоносецна, Кугу Ачамланде сарыште вуйжым пыштен.

-- Семен Кузнецов. – сарын участникше, туныктышо, колхоз вуйлатыше, СССР Верховный Советын депутатше.

-- Виктор Леонидов – Республикын тувыра министрже лийын

-- Валентина Тихонова – шанчыен

-- Лидия Семенова – «Ямде лий» газетын вуйлатышыже.

--Ион Кузьмин – кундемнам сылне мурыжо-влак дене чапландарен.

Ом кычал тора пиалым таче.

Шочмо вер нимо деч шергырак.

Ушанем мый : волгыдо – эрласе.

Муралтем эше йонгыдынрак.

Полеклен мылам Онарын мланде

У куаным , шулдыран кавам.

Вуй умбалне лийже эре канде,

Юмо дечын тидым вел йодам.

МОУ «Шиньшинская средняя(полная) общеобразовательная школа»

Сидорова Л.А.

2013-2014 тунемме ийлан

литератур кружок дене

паша программыже .

Кружок паша школышто - тиде тунемше-влакын интересыштым, мастарлыкыштым вияндымаш. Кружок йочалан шкаланже келшыше пашам ойырен налаш йоным ышта.

  Кажне икшывын шылтен пыштыме талантше уло. Туныктышо тудым ужын шуктышаш да почылташыже йоным ыштышаш. Йочам изинекак сылнымут деке шумандыман, шымлаш туныктыман, туням ужын моштымыжым кумдандыман.

Программын направленийже:

художественно-эстетический

Кружокын цельже:

тунемше-влакын йылмыштым пойдараш 

сылнымут деке шумандаш

сылнымутан произведенийым возаш туныкташ

актер койышыштым шуараш

Программын задачыже-влак:

• Почеламутым сылнын лудаш туныкташ;

• Йылмыштым лывырташ

• Литературышто шинчымашыштым келгемдаш

• Коммуникативный навыкыштым вияндаш

• Шымлымаш пашам виктараш

• Йырваш сылным ужаш кумыландаш

• Активный илыш позицийым шуараш

;

    Паша формо-влак :

-индивидуальный

-тушка паша

 - шымлымаш

- конкурс

-пырдыжгазет

Вучымо результат:

Ойлымо да возымо йылмыштым вияндаш

Изирак рольым чын модаш,

Почеламутым сылнын лудаш

Шкетын да тушкан пашам ышташ

Сылнымут образым ужын мошташ да чын почын пуаш.

Кружокышто налме шинчымашышт тунемше-влаклан турло конкурслаште вийыштым тергаш полшышаш.

КАЛЕНДАРНО - ТЕМАТИЧЕСКОЕ ПЛАНИРОВАНИЕ

литературного кружка