Бәйлек сүзләр. 5 класс (.docx)

Бикмучева Гульсинур Анасовна

Учитель татарского языка и литературы

Васильевская СОШ № 2 Зеленодольского района

Республики Татарстан

Тема: Бәйлек сүзләр: ян, урта, өс,ал,арт,ас...

Максат: Бәйлек сүзләрне килеш белен төрләнешен аңлату һәм аларны үрнәк нигезендә кулланырга өйрәтү. Килеш кушымчаларын дөрес сайлау күнекмәләрен үстерүне дәвам итү.

Әдәпле булырга тәрбияләү.

Дәрес барышы.

1.Актуализация.

Балалар, татар телендәге үзенчәлекләргә игътибар итегез!

Татарча аркылы, аша,буенча, хәтле,башка кебек бәйлекләр рус телендәге предлогларга туры килә.Мәсәлән: елга аркылы(через реку),юл буенча(по дороге),өйгә хәтле(до дома),сездән башка(без вас)һ.б.

Бәйлек сүзләр дә шулай.

В татарском языке в функции послелогов очень активно употребляются имена существительные, имеющие значения времени и места:

Ас(т)-низ

Өс(т)-верх

Баш-глава

Ян-бок

Як-сторона

Ал-перед

Арт-зад

Ас(т)-низ

эч-внутри

ара-промежуток

урта-середина һ.б.

Алар III заттагы кушымчаларны ялгыйлар. Они обычно присоединяют аффиксы принадлежности III лица – ы,-е, -сы,-се

Асты, өсте, башы, яны, ягы, алды, арты, асты, эче, арасы, уртасы

Также могут употребляться в форме трех падежей.

Нинди килешләр икәнен ?

Сез хәзер үзегез ачыш ясарсыз.

Рәсемгә карагыз әле. Бу сүзләр рус телендәге нинди предлогларга туры килә?

-Оля, өстәл янына кил.

Бәйлекне әйтегез.

Янында .Ул нинди килештә?(Ю.к. Кушымчасы нинди?

Димәк, Ю.к. кушымчасы на\нә

Ю.к. - ына\-енә (кая? куда?)

янына –к столу

алдына-перед столом

артына-за стол

өстәл астына-под стол

өстенә- на стол

өченә-в стол

Ч.к.ыннан\еннән(кайдан?-откуда?)

яныннан (от стола)

алдыннан()

өстәл артыннан

астыннан

У.-в.к.ында/ендә

янында

алдында

өстәл артында

эчендә

өстендә

Текст белән эш. (слайд)

1.Мин кичә бер гаиләгә кунакка бардым.Табын яны... Саша да утырды. Өстәл өст...зур савыт белән салат та бар иде.Саша салатны үз яны... куйды һәм тиз-тиз ашый башлады. Майлы коймакны өстәл өсте... куйды. Десертка алма бирделәр. Саша иң зур алманы алды да, рәхмәт әйтмичә, табын ян... китте. Малай киткәннән соң өстәл өст... бик пычрак калды.

2.Мин кичә бер гаиләгә кунакка бардым.Табын янына Саша да утырды. Өстәл өстендә зур савыт белән салат та бар иде.Саша салатны үз янына куйды һәм тиз-тиз ашый башлады. Майлы коймакны өстәл өстенә куйды. Десертка алма бирделәр. Саша иң зур алманы алды да, рәхмәт әйтмичә, табын яныннан китте. Малай киткәннән соң өстәл өсте бик пычрак калды.

Дәфтәргә язу.Үрнәк: Табын янына(кая?Ю.к.) утырды

Табын янына(кая?Ю.к.) утырды, өстәл өстендә(кайда?У-.в.к.) бар иде, үз янына (кая?Ю.к.)куйды, өстәл өстенә(кая?Ю.к.) куйды, табын яныннан(кайдан? Ч.к.) китте,

өстәл өсте(нәрсә?) калды.

-Сашаның табын янында үз –үзен тотышы сезгә ошадымы?

Андый малай нинди була?

Әдәпсез-невоспитанный

Сез Сашага биргән киңәшләр белән килешәсезме?

-Ашар алдыннан кулларыңны юма.

-Өстәл янында тәртипле утыр.

-Табын янында сөйләшмә,көлеп утырма.

-Табын яныннан киткәндә,нәрсә әйтергә кирәк?

Сез дә,балалар,табын янында әдәпле,тәртипле утырыгыз.

Өй еше.

1. Бәйлекләрне ятларга.

2.Хикәя төзү:

“Саша тәртипле малай”.

3.Составить предложения, используя послелоги .(На стуле кот)..