Конспект урока и презентация по марийскому языку для начальных классов "Марий Тиште кече" (День Марийской письменности)

3 классыште марий йылмым тунемше-влаклан

«Марий тиште кече»

Задачи 1.йоча-влакым марий тиште нерген, пайремын историйже нерген иктешлымаш.

2.йоча-влакын мутсаскашт дене шымлыме пашаштым шуйдарымаш.

3.марий калыкын историйжым аклаш туныкташ.

Оборудований, наглядность: проектор, «Ямде лий» газет, листа –влак, ручка, тӧтыретпуч.

2 слайд Шочмо йылме. Макс Майн

Шочмо йылме! Марий йылме!

Моткоч тыйым йӧратем.

Изинек ойлаш тӱҥалме

Пойдарен мут памашем.

Тудын сылныже, оҥайже

Эре лийже тылат раш.

Эн чеверже, мыскараже

Лийже шерге мут памаш.

Шочмо йылмын юзо тамжым

Раш тунем налмек, йолташ,

Моло калык йылмын ямжым

Лиеш куштылго шымлаш.

Кеч-могай наукыш корно-

Шочмо йылме- тӱҥ урем.

Шочмо йылмым тый ит орло,

Йӧратен, шымлен тунем.

- Салам лийже! Мемнан урокна пӧлеклалтын марий тиште кечылан.

- Йоча-влак, а мом ме тендан дене марий тиште кече нерген палена. Кӱчыкын историйжым ушештарен лектына. Марий тиште кече пайремым 1998 ий 10 декабрь тылзе гыч палемдаш тӱҥалыныт. А кузеже да молан кӧра тиде пайремым пайремлаш тӱҥалмыштым пален налаш манын, марий калыкын историйышкыже куснена.

3 слайд

-Марий калык ожнат икте-весылан уверым пуэн моштеныт. Нуно кызытсе семын буква дене огыл, а оҥашке иероглиф гай палым сӱретленыт. Тыгай палыжым тиште але тамга маныныт.

4 слайд

-Шуко марий-влак вес кундемыш илаш каеныт. Нунын деке родо-тукымышт серышым колтеныт. Археолог-влак тамга дене возымо тыгай серышым муыныт. Адакшым тӧтыретпуч денат тӱрло йӱкым колтылыныт. Тудым кумыж гычын тӱрлым ыштылныт.

-Южгунамже тудо айдеме кӱкшытымат эртен, садланак йукшат пеш торашке шергылтын. Иктаж туткар лийын каен гын, калык пеш вашке чумырген.

5 слайд

-Марий тӱр гычат шуко уверым пален налаш лийын. Тӱрлеман тувыр марий еҥын паспортшо гай лийын. Тӱрым ончен , тудын могай кундемыште шочмыжым, ешын кугытшым, мыняр ӱдыр ден эрге улмымат пален налаш лийын.

6 слайд

-1775 ийыште Санкт-Петербург олаште икымше марий грамматика лектын. Тудо «Сочинения, принадлежащие к грамматике черемисского языка» маналтын. Книган авторжо кызыт мартеат але пале огыл, но авторлан Вениамин Пуцек-Григоровичым шотлат. Грамматика 10 декабрьыште кевытлашке ужалаш лукталтыныт. Лач тиде кечын кызыт мемнан республикыштына Марий тиште кече кумдан палемдалтеш.

7 слайд

-Пел курым эртымеке икымше марий почеламут возалтеш.Тудым Морко районын шӱшпыкшо Сергей Григорьевич Чавайн возен. Почеламутшо маналтын «Ото».

8 слайд

- 1907 гыч 1913 ий марте Валериан Михайлович Васильевын «Марла календарьже » лектын шоген.

9 слайд

-Тыгак марий йылмым поэт Йыван Кырля пойдарен. Адакшым тудо поэт гына веле огыл, тыгак икымше марий актер. Кырля тӱҥ рольым икымше йӱк киношто модын.

10 слайд

-Тыгак марий калыкым Валериан Васильев, Олык Ипай, Шабдар Осып, Яныш Ялкайн шке сылнемутышт дене куандарен шогеныт.

11 слайд

-1918 ий гыч «Ӱжара» икымше марий газет лекташ тӱҥалеш. Тудым ончыч Озаҥ олаште, варажым Чарлаште савыктен лукташ тӱҥалыт. Кызыт тиде газетым «Марий Эл» лӱм дене палат.

-молодец, улыда! Чыла паледа!

А те паледа ожно мемнан кована, кочана-влак шинчымаш касым эртареныт. Тушко шоҥгыжат, самырыкшат лийын. Нуно иктаж-кӧн пӧртышкӧ погынен тӱрым тӱрленыт,

пидыныт, тунамак мурым муреныт,йомакым, туштым туштеныт, модыныт.

-Айста, меат тендан дене модыш дене модына. Модыш маналтеш «Кӧ писынрак?»

Шогалза коктын, тендан коклаште иктыже шӱдырым куча, а весыже щӱртым мундыраш погышаш. Кӧ ондакрак . Тӱҥалына!

-Молодцы! А ынде вес модыш-ӱчашымаш, кок командылан шелалтына.

1.Марий алфавитым чын ойлен лекташ.

2.Сӱретым ончен, буква-влакым чын чоҥен кайыкын лӱмжым пален налаш кӱлеш

К А Р М И С А В (вараксим)

12 слайд

13 слайд

3. Вараксим мутым кучылтын марий шомак-влакым возыза(ава, ака,рак,мир,ик,киса,сар,

Вара,сима,мира)

4.туштым туштымаш

14 -17 слайд алфавит, йылме, возымаш, книга.

5. «ямде лий» газетым кучылтын кроссвордым шомак дене темышаш улыда

18 слайд

(шочмо,шокшо,волто,мондо,шоҥшошордо,шольо,тольо,модшо,морко и т.д.).

19 слайд

Итешлымаш

Молодец улыда! Уш-акылдам пойдарышда, марий калыкын историйжым, йылмыжым,

йӱлажым аклаш тунемда. Марий йылмым арален кодаш да шуарен шогаш кумылда лийже. Тау!