АННОТАЦИЯ

Мазкур монография Олий таълим муассасаларининг «Бастакорликсанъати»,«Чолғуижрочилиги»(халқчолғуасбоблари)-бакалавриатйўналишлари бўйича таҳсил олаётган талабалар ҳамда санъат олийгохлариталабалириваўқувчилариучунмўлжалланган.Талабалар«Оркестр»,“Дирижёрлик”,“Чолғуижрочилиги”фанларидамазкурмонографияданназарийбилимларниолишида фойдаланишлари мумкин.

МонографияОркестр»,“Дирижёрлик”,“Чолғуижрочилиги”фанларидандарсберишнибошлаётганёшмутахассисларгаҳамёрдамвазифасинибажаради.

ANNOTATION

This monograph is intended for students studying in the directions of"composer'sArt","MusicalPerformance"(folkmusicalinstruments)-bakalavriat of higher educational institutions, as well as students and students ofartuniversities.Studentscanusethismonographytoobtaintheoreticalknowledge in the subjects of" orchestra"," conductor"," musical performance".The monograph also serves as an aid to young professionals who begin to teachin thesubjectsof"orchestra","conductor","musicalperformance".

АННОТАЦИЯ

Данная монография предназначена для студентов высших учебныхзаведений,обучающихсяпонаправлениям«композиторскоеискусство»,

«Инструментальноеисполнительство»(народныеинструменты)-бакалавриат,атакжестудентовиучащихсяхудожественныхвузов.Студентымогутиспользоватьданнуюмонографиюдляполучениятеоретическихзнанийподисциплинам»Оркестр“,”дирижирование“,”Инструментальное исполнение". Монография также служит пособием длямолодыхспециалистов,начинающихпреподаватьдисциплины»Оркестр“,”дирижирование“,” Инструментальноеисполнительство".

Ушбу монография мусиқа санъати йўлига қадам қўйган талабаларгаоркестр синфи, чолғу ижрочилиги, ижрочилик санъати ҳамда дирижёрликсанъатисирлариниижодкорижодитимсолидаўргатишгақаратилганбўлиб,унда назарий билимлар билан биргаликда амалий кўникмаларни эгаллашгакатта аҳамият берилган.Мазкур монография Олий таълим муассасалари-5150700 чолғуижрочилиги (халқ ижрочилиги) таълим ёўналиши, маданиятвасанъатолийтаълиммуассасалариталабалариучунмўлжалланган,шунингдек,унданўртамахсустаълиммуассасалариўқувчилариҳамфойдаланишларимумкин.

Масулмухаррир: Мустафо Бафоев,Ўзбекистон давлатконсерваториясипрофессори.

Тақризчилар: ШерзодУмаров,Ўзбекистондавлатконсерваториясидотсенти.

АвазбекМаллабоевАндижондавлатуниверситетиМусиқатаълимикафедрасидоценти“ТУРОН”академияси-академиги

ЎзбекистонваҚорақолпоғистон

РеспубликасидахизматкўрсатганартистЎзбекистонбастакорлариуюшмасиаъзоси.

Мазкур монография Андижон давлат университети 2021 йил июндабўлибўтганКенгашйиғилишининг11-сонлибаённомасигамувофиқнашрга тавсия қилинган.

Мундарижа:

Кириш.........................................................................................................	3
1-боб.Халқчолғуларидаижрочиликсанъатитарихидан қисқачамаълумот…................................................................................	5
1.1.Ёшлартарбиясидамусиқасанъатинингўрни...................................	5
1.2. Халқ чолғуларида ўқитиш услубиёти (чанг ижрочилигимисолида)............................................................................................	18
2-боб.АнварЛутфуллаевнингҳаётиваижоди......................................	37
2.1.АнварЛутфуллаев-созанда,педагогваташкилотчи………..	37
2.2.Болаликваталабаликйиллари...........................................................	42
2.3.Ўқитувчиликфаолияти.......................................................................	50
2.4.Илмий-услубийфаолияти..................................................................	57
2.5.Концертижрочиликфаолияти...........................................................	66
2.6.Ташкилий-жамоатчиликфаолияти....................................................	70
Хулоса........................................................................................................	72
АнварЛутфуллаевнингфаолиятигафикрномалар………………	80
Иловалар……………………………………………………………...….	86
Фойдаланилганадабиётларрўйхати……………………………….	90

КИРИШ

« Бугунги замонда барча эзгу ниятли инсонларнибирлаштириш, ёшларни юксак гуманистик идеаллар руҳида тарбиялашдамусиқа санъатининг ўрни ва аҳамиятини ҳеч нарса билан ўлчаб, баҳолаббўлмайди,десак, айниҳақиқатниайтганбўламиз..»

ШавкатМирзиёев

МустақилликйиллариЎзбекистонРеспубликаси,ижтимоий,иқтисодийвамаданийсоҳалардатоммаънодатубўзгаришлардаврибўлди.Республикада ҳуқуқийдавлат ва фуқаролик жамиятини барпо этиш бозориқтисодиётинишакллантиришнингистиқболлиривожланишйўлисифатидаэътирофэтилганлигинибарчасоҳалардабўлганикабишахсдунёқарашиниўзгартириш,тоталитартузумдавримафкуравийсарқитлариданхалос қилишзаруриятиниюзагакелтирди.

Ҳартомонлама,баркамолавлодтарбиясибарчадаврлардахаммуҳимбўлганэнгдолзарбмасаладир.Манашундаймаъсулиятли,вазифаниамалгаоширишхарбирпедагогнингасосийвазифасиҳисобланади.Баркамол авлодни тарбиялаш учун уларнинг ижодий қобилятини ўстириш,мустақилфикрлашмалакалариниривожлантиришкаттааҳамиятгаэга.Педагогларнингтаълим–тарбияжараёнинитўғривамуваффақиятлиташқилэтишларидаўқувчиларнингўзигахосбўлганхусусиятлариниҳисобга олиш самарали натижаларидан биридир. Таълим муассасаларида“Халкчолғуларидаижрочиликсанъатитарихи”,“Халқчолғуларидаўқитиш услубиёти”,“Ихтисослик”,“Дирижёрлик”,“Ансамбл синфи”,буйича ўтказиладиган фанлар машғулотларида интерфаол услублариданфойдаланиш орқали таълим ва тарбия жараёнини такомиллаштиришнингназарийвауслубийасослариниишлабчиқишданиборат.Тайёрланганмонография ишимиз материалларидан факультет талаблари, магистрлар ватаълиммуассасаларинингёшўқитувчилариилмий-услубийтавсия

сифатида фойдаланишлари илмий-услубий тавсия сифатидафойдаланишларимумкин.

Чангчисозанда-АнварЛутфуллаевнингҳаётиваижоди.АнварЛутфуллаев-созанда,педагогва ташкилотчи

Чангчолғусиниваунингижросидатараладигантароналарнихалқимизсевибтинглайди.Созданчиқаётганоҳангларгамусиқийшинавандалар меҳрбиланқулоқ тутадилар.

Унингтўлаватиниқсадоси,ёқимлинавоси,товушларнингжарангдорлиги, қолаверса баъзи ривоятларга қараганда, бемор кишиларнидаволаш қудратига эга бўлганлиги учун ҳам ундаги оҳанг таратиш санъатихалқимизтомониданавайлабэъзозланади.

Ўзбекхалқчолғулариданчангижрочилигиалоҳидаэътиборгамоликбирмактабниташкилэтади.Ушбумактабфаолияти—чангчолғусинингмоҳирижрочиси,заҳматкашвафидоийсанъаткорАҳмадОдиловномибиланбоғлиқдир.

БизмазкурмонографиямиздаҳозиргикунўзбекмусиқасаньатинингусталариданбириЎзбекистондавлатконсерваториясинингпрофессори,чангчолғусозинингдарғаси,элларниэлларга,дилларнидилларгабоғлагансозанда,АнварЛутфуллаевнингсерқиррафаолиятиниёритишгабаҳолиқудратҳаракатқилдик.

ХалқчолғуларидаижрочиликсанъатимустақилЎзбекистонмусиқамаданиятидаустиворйўналишсифатида белгиланганлигибежисэмас.Тарихданмаълумки,буноёбқатламкўпасрликмиллиймусиқаанъаналаригатаянгани,узлуксизравишдасайқалтопаётгани,босқичма-босқичривожланаётганининггувоҳимиз.Ўзигаҳослигибиланажралибтурганбубетакрорсанъатнафақатреспубликамизда,

балкихорижиймутахассисларҳамдамусиқашинавандаларинингэътибориниўзигатортганинитаъкидлабўтишимизлозим.Ўзбекистонликиқтидорлиёшмусиқачиларнингхарқаровареспубликатанловларидакўзгакўринганмуваффақиятларгаэришиши

–Ўзбекистондавлатконсерваториясинингпедагогикмактабичуқурилдизотганлигивамустаҳкамшаклланганлигидандалолатберади.Консерваторияпедагоглариўзолдигақўйилганвазифаларнибажаришгамаъсулиятбиланёндошиб,ўзкасбийбурчларинисидқидилданбажариб,билимлариниаямасданкомилинсонларнитарбиялашмақсадигайўналтирмоқдалар.Буаснодамисолтариқасида“Ўзбекхалқчолғуларидаижрочилик”кафедрасисобиқмудири АнварҚудратовичЛутфуллаевнингфаолиятиникелтиришимизмумкин.

АнварЛутфуллаев–бугунгикундамиллийчолғулардаижрочиликсанъатинингатоқлинамоёндасидир.ТаниқличангижрочисикасбиймактабиниЎзбекистондаҳизматкўрсатгансанъатарбобиАҳмадОдиловсинфидаўтаганваайнипайтдаўзустозинингишларинисамаралидавомэттирмоқда.Қолаверса,XXасроҳири -XXIасрнингбошларидачангчолғуижрочилигисанъатинингсайқалтопишидаАнварЛутфуллаевнингҳизматларибеқиёсдир.

АнварЛутфуллаевсаъйҳаракатларинатижасидаЎзбекистондатурлишаклдагитанловлар,фестиваллар,“Узтозсабоқлари”–маҳоратдарслари ташкилэтилган ва бугунги кундаҳам давомэтмоқда. Унингэришганютуқларинуфузлимукофотларваилмий-услубийишларидаўзаксинитопган.Хусусан,у2006йилиЎзбекистонРеспубликасиПрезидентиФармойишибилан“Ўзбекистонмустақиллигига15йил”эсталикнишони,2007йилдаХалқаротанловвафестиваллардаэришганмуваффақиятлариучун Ўзбекистонреспубликаси Маданиятваспортишларивазирлигитомонидантаъсисэтилган“Тасанно”Сертификатибилантақдирланган.

АнварЛутфуллаев–Ўзбекистондаги“Дўстлик”халқароҳамжамиятидоирасидаШвейцария,БельгияваМисрмаданиймарказларибиланалоқаўрнатишҳамдареспубликамиқёсидаўтказилаётгандавлатбайрамлари(Мустақиллик,Наврўз)ташкилийқўмитасиаъзосисифатидаҳамнафақатреспубликамизда,балкихалқаромиқёсдаҳамобру эътиборгаэга.АнварЛутфуллаев– РоссияШарқий-СибирмусиқавамаданиятАкадемиясининг,ҳамдаТожикистонмиллийконсерваториясинингфахрийпрофессори(2010)илмий унвонигасазовор бўлган. Шунингдеку “Байкалкубоги”номли(2003,2007,2010,2013)халқаротанловлардаҳакамларҳайъатираисинингўринбосарисифатидафаолияткўрсатган.

СерқирраижодкорАнварЛутфуллаевнингилмий-услубийишлариҳамалоҳидаэътиборгасазовордир.Унингқаламигамансуббўлганбарчакитоблар,илмиймақолаларваилмий-услубийишлармалакаликадрларнитарбиялашмасалаларигабағишланган.Олийтаълиммуассасалариучунмўлжалланган“Ўзбекхалқмусиқачолғулари”номлиўқув-услубийқўлланмасиЎзбекистонреспубликасисанъатарбоби,санъатшуносликфанлариномзоди,профессорТ.Е.Соломоноваҳаммуаллифлигидаяратилганбўлиб,мазкур соҳага оид катта маълумот базасини ўз ичига қамраб олганлигибиланажралибтуради.Юқоридақайдэтилганўқувқўлланманингянгилигишунданиборатки,улартанлаганмавзу бўйичакасбий билимватажрибаларинитўплаб,ўзбекхалқчолғуларимавзусинимусиқасоҳасидаилмийнуқтаиназарданталқинэтишгапойдеворясаганлар.

Бундайёндашувҳозиргизамонуслубиётижиҳатдан,аниқроғи,турлихалқчолғуларидаижрочиликсанъатиниўрганишкесимидаўтадолзарббўлганлигисирэмас.Чунончи,умусиқаижрочилигиқатламида педагогика, яъниўқитиш,чолғуларда ижрони ўзлаштиришмуаммоларигаалоҳидааҳамиятқаратмоқда.Дарвоқе,айнаншундай

ёндашувАнварЛутфуллаевнингбошқабирқаторнашрларидаҳамўзаксинитопган.“АҳмадОдилов”,“РустамНеъматов”монографиялари,“Чангдарслиги”шуларжумласидандир.Диққатгасазоворжойишундаки,юқоридагиасарлардаАнварЛутфуллаевнингўзбекмиллийчолғучиликмаданиятинингтабиатиҳусусидагимустақилжиддийкузатувлариянгификрларбиланбойитиладиваўйларгачорлайди.

Янгиавлодўқувадабиётларинияратиш–давртақазосигаайланганлигиниидрокэтиб,АнварЛутфуллаеволийтаълимтизимидагисанъатвамаданияттармоқлариучун“Ўзбекхалқмусиқачолғуларидаижрочилик”қўлланмасинияратадивауни2010йилданашрданчиқаради.Букитобилгариёзилганўқувадабиётларганисбатанянгисифатнибелгилайдидеганхулосачиқарсак,муболағабўлмайди.ЎзустозиАҳмадОдиловнинг“Ўзбекхалқчолғуларидаижрочиликсанъатитарихи”китобигатаянганҳолдауўзгачауслубийталқиннитавсияэтади,хусусан,тарихийбосқичларниўзгартиради,ижрочиликсоҳасидагимоҳирсозандаларваўқитувчиларфаолиятигаэътиборқаратади.Қувонарлитомониянашундаки,муаллифмусиқачолғуларинияратишмасалаларига,ҳамдамашҳурмусиқаусталариҳақидамаълумотларникелтиришгақўлурганвабуниталабдаражасидауддалаган.

ЙиллардавомидатўпланганбойтажрибасибиланАнварЛутфуллаевреспубликавахалқароконференциялар,услубийсеменарларҳамда“Устозсабоқлари”даўртоқлашади.Унингчиқишларимутаҳассислартомониданюқорибаҳоланган.МисолтариқасидаАбдуллаҚодирийномидагиТошкентдавлатмаданиятвасанъатинститутиташаббусибиланташкилэтилганилмий-амалийконференциядаўқилганмаърузаникелтиришимизмумкин.ЎзбекхалқчолғуларидаўқитишжараёнинингдолзарбмуаммоларигабағишланганмазкуртадбирдаАнварЛутфуллаевтомониданберилган

тавсияларвакузатувларанжуманаъзоларидиққатиниўзигажалбэтди,мутахассислардачуқурқизиқишўйғотдиҳамдамузокараларгаасоссолди.

Унингдиққатгасазаворбўлганфикрлариданбири:“Замонавийпедагогик техналогия– тариханшакллангананъанавий тажрибаҳамдаэнгзамонавийуслубларниўзидамужассамэтишилозим.Фақатбуқоришмайўлидаинтеллектуалваюқорималакалимутахассисларнитарбиялашмумкин.Бушароитдажаҳонбозориқтисодиётигабардошбераоладиганкардларетишибчиқишимуқаррар”¹.АнварЛутфуллаевнингижодийваилмий-услубийтажрибасиўқувчилар,малакаоширишкурсларинингтингловчилари,республикасанъатвамаданиятколлежиўқитувчилариҳамдакафедрадагиёшҳамкасабаларитомониданўздавоминитопмоқда.

АнварЛутфуллаевўзсоҳасийўналишидаетакчиолим,билимдонуслубчи,тажрибалипедагогваташкилотчисифатидаҳурмат қозониб келмоқда. Унинг серқирра ижоди,илмий ва педагогикфаолиятиёшўқитувчилар,ўсибкелаётганавлодучунтажрибамактабиниўтайдидеганумиддамиз.Қолаверса,ушбумўъжазгинаишимизда“халқчолғуларидаижрочилик”кафедрасинингпрофессориАнварЛутфуллаевнингҳаётиваижодиниёритишниўзолдимизгамақсадқилибқўйдик.Ўйлаймизки,ушбумаълумотларкелгусиилмийишларниёзишучунхизматқилади.

2. 2. Болаликваталабаликйиллари

1957йилнинг24августкуниТошкентшаҳрининг«Комолон»маҳалласидаистиқоматқилувчиЛутфуллаевлароиласидаянабир

¹Муаллифнинг А.Лутфуллаев биланбўлгансуҳбатиданёзиболинган.2014й20февраль.

ўғилфарзанддунёгакелади.Ота-онасияхшиниятилаунга Анвар дебисмқўяди.Укунсайинзийраквасоғломбўлибўсабошлайди.Отаси

—

АнварЛутфуллаевТошкентшаҳрининг«Комолон»маҳалласида,1957йил24августкунизиёлилароиласидатаваллудтопади.Отаси—ЛутфуллаевҚудратТошкентвилоятиадлиявазирлигитизимигақарашлидаргоҳлардахизматфаолиятиниолибборган. Онаси—ҒуломоваКарима,олдинигаўқитувчилик,уйбекасивакейинчаликэсатақдиртақозосигакўраошхонадаошпазликкасбибиланшуғулланган.Қудратаканингсаккизнафарфарзандибўлиб,уларданиккинафарқизлариёшликчоғиданоқнобудбўлганлигитуфайлиоиладабешўғилвабирқизнитарбиялаб,воягаетказганликлари,мўътабарвадуогўй,маслаҳатгўйвамеҳрибонбўлганликлариниболаларифаҳрбиланэслашади.

Ҳақиқатанҳамҳарбирота-онаўзфарзандиниасраб-авайлаб,меҳр-муҳаббатбиланпарваришқилишни,касбуҳунарли,илмумаърифатли,меҳнатсевар,одамларгағамхўрқилибўстиришниорзуқилади.Лекин,1964йили6-ёшлиАнварбошқафарзандларбиланбиргаликдаотаданэртаажралибқолиб,биронанангқарамоғидақолади. Шунингучунҳам ёлғиз Карима аянинг ўзлари фарзандларинияхши инсон бўлибетишиши учунборимкониятларини сарфлаб,яхшиорзу-умидларбилантарбиялайдилар.Оиладаҳамжиҳатликватотувликбўлганлигисабаблифарзандларҳамилмгачанқоқ,ҳунаргаиштиёқмандбўлибўсадилар.

Анвар7ёшгатўлгач,ҳамматенгқурларикаби,КаримааяуниТошкентшаҳар,Чилонзортуманидажойлашган173 -сонлиумумтаълиммактабигаўқишгаолибборади.Бошланғичсинфлардаўқибюрганкезларидаёқ,радиотўлқинлариорқалижарангсочаётганмумтозхалқкуйвақўшиқлариниқунтбилантингларди.Шутариқа

Анварнингмусиқасанъатига,айниқсахалқчолғуларидагиижрочиликсанъатигабўлганқизиқишиортибборади.

КунларнингбиридамактабнингмусиқаўқитувчисиСобиракамусиқага иқтидори бор ўқувчиларнитўплаб,уларга халқ чолғуларидаижроэтишсирлариниўргатишучунҳаваскорликансамблинитузади.УшбуансамбльтаркибидаёшАнварҳамборэди.Болаларчақизиқишваиштиёқбиланрубоб,дутор,дойравабошқачолғулардакичик-кичиккуйларниижроэтишўқувчиларга,шубилан биргаёшАнваргаҳам,ўзгачазавқбағишларэди.

Бошланғичтаълимни,яънитўртинчисинфниаъловаяхшибаҳоларгатамомлагандансўнг,мусиқагабўлганқизиқишинибилганонаси,Анварни,Р.ГлиэрномидагиРеспубликамусиқамактаб-интернати(ҳозирдаРИМАЛ)гакиришимтихонларини топширишучун олиб боради. Бу имтиҳонбирор бир нарса ижро қилиб бериш ёкинотасаводинитекширишэмас,балкимусиқийоҳангларниилғашваусулларниэшитибқайтатакрорлашдексиновларниўз ичига олганэди.

Унингтенгдошлариорасидаўткирзеҳнгаэгаэканлигиимтиҳонжараёнидаянабиркарраисботланди.Эшитишқобилятинингяхшилиги эса жаранглаган ҳар бир овозни тўғри куйлаш ва аниқ топибберишига,чалинганусулларни айнанўзидекқайтаришига каттаёрдамберди.Имтиҳон талабидаги барча синовларданмувоффақиятлиўтганёшАнвар,чангчолғусибўйичаФарруҳМирусмоновсинфигақабулқилинади.

Ўшакунданбошлабучангдаижроэтишсирлариниўрганишучунтинимсизҳаракатқилади,устозининггаплариваҳарбирҳаракатигақунтбиланназарсолади,ўзгачабириштиёқбиланмашқларнибажаради.Анварнингмеҳнатсеварлигиватиришқоқлигибошқаўқувчиларданфарқлиўлароқ,берилганҳарбирвазифаниэсда

сақлабқолишҳамдачолғудаижроэтишсабоқларинитезликбиланэгаллашигаёрдамберарэди.

ЎзинингшаҳсийчолғусибўлишиниҳоҳлаганёшАнвар,онасибиланМарказийУнверсамгабориб,чангчолғусиниҳаридқилади.Унингбошқачолғуларданажралибтуриши,бежиримлиги,овозтароватинингбеқиёслиги, саловатлилиги, чиройливаўзгачашаклгаэгаэканлигиАнварнингэътибориниянадакўпроқтортади.Чолғудаянадакўпроқижроэтиши,ўзустидатинимсизмеҳнатқилиши,ўтказилганмашғулотларданзавқолиши,чангчолғусигабўлганмеҳриниянадаорттиради.

Устози ФаррухМирусмоновқаттиққўл ва талабчан бўлиши биланбирқаторда,болаларпсихологиясинияхшитушунадиган,ҳарбирўқувчигаўзиқтидориданкелибчиққанҳолда,индивидуал, яъниўзгачатарздаёндашадиганмоҳирмураббийэди.Унингўзигахосхусусиятлариданбиришогирдлардиққатинитездажамлаболишмақсадида,болаларгатушунадиганмисолларбиланёкиқизиқарливаэсдақоладигантарздамашғулотларниўтказарэди.

Мусиқаўқитувчисиқанчаликқобилиятливатажрибалибўлса,уўзшогирдлариниўзиданҳамюқоридаражадагимоҳирсозандасифатидатарбиялайдиҳамдаунингетакчимутахассисбўлибшаклланишидамуҳимўринэгаллайди.Ф.Мирусмоновайнананашундайустозларсирасигакирарди.Уҳечқачонўқувчиларгабаландоҳангдагапирмас,дарстайёрлабкелмаганларниуришмай,ҳайдабюбормай,балкиоталарчамеҳрибонбўлибнасиҳатқиларэди.Устозинингширинсўзлигидануялганболаларэсакейингигалдаалбаттадарстайёрлабкелишгаҳаракатқилишарди.

Бунингучунўқитувчиўзидаги борбилимвамалакаларини тўғритаърифлаббераоладиганваболаонгигаетибборадигантарздатушунтираолишмаҳоратигаэгабўлмоғилозим.Бундайустозлик

сирлариФарруҳМирусмоновгахосэди.Шунингдекуболаларниўзкасбигақизиқтираоладиган,ўрганаётгансозиниқўлданқўймайдиган,устозибергантопшириқларнисидқидилданбажарадигандаражадатарбиялашмаҳоратигаҳамэгаэди.

Мактабйиллариниэслаб,айниқса,чангчолғусидаижрочиликкўникмалариниҳосилқилишдаўзкучивабилиминиаямаганФаррухМирусмоновҳақидаАнварЛутфуллаевшундайҳикояқилади:«Ҳа,тақдиргакўрабахтлиболабўлганэканман.Биринчиустозим—ФаррухМирусмоновавваломбор,болажонўқитувчиларданэди.Бунингдалилисифатидаайтишиммумкинки,уларнингмеҳрибонликлари,ғамхўрлик-лари,ўзфарзандларидеккўришларибиттаменганисбатан эмасэди, балки ҳамма ўқувчиларга ҳам шундаймуносабатдабўлганлар.ЛекинФаррухакаменингмусиқагаастойдилихлосқўйишимга,чангчалишсирлариниқунтбиланўрганишимгасабабчибўлганлар.Уларнинг:«Ҳарнарсагасаъй-ҳаракаторқалиэришилади.Меҳнатқилишинсонларниэзгу-орзуларинирўёбгачиқаради,қатъиятбиланижодийишгабелбоғлаганлар,эртамиёкечўзмақсадларигаалбаттаетадилар»²,—деганпанду-насиҳатлариаслоёдимданчиқмайди.

Анварнингорзуси—қандай бўлмасин санъатолийгоҳидаўқиш,мусиқийбилимларниэгаллашэди.Шунингучунҳамўзинингсозандачиликмаҳоратиниошириш,мусиқий-назарийбилимлариничуқурлаштириш мақсадида тинимсизмеҳнат қилар эди. Унга мактабдаўқибюрганкезларидасабоқберганустозлариданбири,ЎзбекистондахизматкўрсатганартистЭргашТошматовшундайтаърифлайди:

—МенАнварни,унингонасиваакаси—дуторчиИлёсхўжанижудаяхшибиламан.Оилавийсамимиймуносабатдабўлганмиз.

²Муаллифнинг А.Лутфуллаев биланбўлгансуҳбатиданёзиболинган.2014й3январь

Оналариширинсўз,суҳбатларимаъноли,очиқкўнгил, одамларгадоимёрдамқўлиничўзадиганумрбоқийинсонэдилар,гоҳ-гоҳашулаларҳамайтибберардилар.«Менўқимаганимгаяраша,ўғилларимўқисин,ҳунарлибўлишсин,эл-юртгафойдакелтирадиган,обрў-эътиборли бўлишсин»,— деган эзгу ниятлариҳали-ҳалиёдимда.Анварбилан эсамактабгакелганпайтидан бошлабяқиндан танишман.Уўтатарбияли,ўткирзеҳнлибўлганитуфайлитездаўсди,ёшбўлсаҳамсозанда-ижрочидаражасигачакўтарилди.³

УшбумаскандаўқишдавридаАнварЛутфуллаевчолғудантўғрифойдаланиш,қўлларнингэркин ҳаракатланишига эришиш, миллийкуйвақўшиқларҳамдакомпозиторлартомониданяратилганасарларниўзлаштириш,концертзалларидаўзинитутишқонун-қоидаларигариояқилишбиланбирга,чолғудаижроэтишкўникмалариниҳамқунтбиланўрганганлигитуфайлисаҳнамаҳоратинипуҳтаэгаллайди.

А.Лутфуллаев1975-йилдаР.Глиэрномидагиболалармусиқамактаб-интернатинимуваффақиятбиланбитириб,ўшайилиолиймусиқабилимюртигакиришимтихонлариниаълобаҳоларгатопшириб,биринчиларқаторидаМухторАшрафийномидагиТошкентдавлатконсерваториясининг“Халқчолғуларидаижрочилик”кафедрасигачангсинфибўйичаўқишгақабулқилинади.Қанчадан-қанча буюксозанда-юхонандаларгамаскан бўлган бу даргоҳ Анварниҳамўзқучоғигаолади.

Консерваториядатаҳсилолаётганйилларидаёқусозандаликсирларинипухтаэгаллашбиланбирқатордамусиқийназарийбилимдоирасиникенгайтиришга,ижодийваконцертижрочиликсоҳаларидафаолқатнашишгажонкуярликбиланёндашади.Унингталабалик

³МуаллифнингЭ.Тошматовбиланбўлган суҳбатидан ёзиболинган.2014й 10январь

йилларидаёқЎзбекистонрадиосивателевидениясиорқалиузлуксизчиқишлариунингкелажакдаустозсанъаткорларқаторидабўлишиданбевоситадаракберарэди.

УталабаликйилларидаўзбекхалқкуйвақўшиқларибиланбирқатордаЎзбекистонкомпозиторларинингчангучуняратилган махсусасарларини, жаҳон мумтоз мусиқасини қунт билан ўрганар эди. Бу эсаунингижромаҳоративатехникасинингўсишига,дунёқарашинингбойишига,қолаверсачангчолғусинингижроимкониятлариникенгтарғиб этишга туртки бўларди. Энг асосийси ёш созанданинг серқирраижрочисифатидашаклланишигаимконяратарди.

АнварЛутфуллаевконсерваториядачангсинфидатахсилолишбиланбирқатордадирижёрликсирлариниҳамқунтбиланэгаллайди.БуборадаунингустозиЎзбекистондавҚорақолпоғистондахизматкўрсатганартист,профессорМардонНасимовнингхизматларичексиздир.Унингмаънолиқўлҳаракати,асаргаижодийёндашуви,унингмазмунинимусиқийоҳангларорқалитаърифлабберишиАнвардакаттақизиқишуйғотганвадирижёрликсанъатиниэгаллашигакаттаёрдамберган.

Сеҳрлитаёқчанингмафтункормўъжизасиёшижодкорниўзигаромэтади.Унингмазмунмоҳиятинитўлаўрганишмақсадидакўплабадабиётларни мутолаа қилади ваниҳоят ўзижроуслубига эга бўлади.Ижромалакасиниоширишмақсадидаамалиётучунболалармусиқамактабидаоркестрсинфлариниташкилэтадиваунгабошчилиққилади.Қизиқарливажозибадоркуйларнитанлаб,ёшмусиқачилардаоркестрсинфивадирижёрликкасбигақизиқишуйғотади.Шубиланбиргаўзинингдирижёрликмаҳоратиниҳамоширади.

Устози“Ўзбекистондахизматкўрсатгансанъатарбоби”,“халқчолғуларидаижрочилик”кафедрасинингпрофессориАҳмадОдиловичОдиловданчангчўпинитўғриушлашсирлари,қўлҳаракатларинингўзигахослиги,асарустидаишлашваунингбадиийтомонлариниёритишҳамдапрофессионалижромаҳоратиниэгаллашгаэришди.Ижоджараёнидарўйберадиганқийинчиликларвауларниенгишйўллари,санъаткоручунзарурбўлганўзустидамунтазамравишдаишлашйўллариниўрганади.

А.Лутфуллаевконсерваториядаўқибюрганкезларидаижрочи,ўзбекхалқчолғулариоркестридирижёривапедагогсифатидашаклланишигабарчашароитларяратилганэди.Ягонамақсадборимкониятларданунумлифойдаланиб,устозларсабақлариданбаҳрамандбўлишҳамдасерқиррамутахассисбўлишниятида ўзустидатинимсизизланишданиборатэди.Уўзолдигақўйганвазифаларгамасъулиятбиланёндашиб,давлатимтиҳонларигаҳампухтатайёргарликкўрди.

1980йилмайойинингохиргикунлари.Бешйилдавомидатўплаганбилимларниваижромаҳоратининамойишэтиш даврикелди.Концертларнингбетакрориштирокчиси,моҳирсозанда,саҳнасирларинимукаммалэгаллаганАнварЛутфуллаевижодпалласинингайнигуркираганпайти.Удавлатимтиҳонидаижроэтилишилозимбўлганасарларнинафақатёдданчалишга,балкиасармазмунинибатафсилёритишучунунингбарчахусусиятларинимеъёригаетказибижроэтишгаэришганэди.

Консерваториянингкаттаконцертзалиталабалар,уларнингота-оналариватингловчиларбиланлиқтўлаэди.ДавлатимтиҳонираисинингкотибисаҳнагаА.Лутфуллаевничорлайди.Усаҳнагачангиникўтариб,шаҳдамқадамларбиланчиқади.Сўнграуўзбекхалқ

куйларидан“Гулбаҳорватановар”,И.ХамраевнингчангучунёзилганI-концертини,Глинканинг“РусланваЛюдмила”операсигамуқаддимасиҳамдаПаганинининг“Кампанелло”асарларинимоҳиронаижроэтибтингловчиларқалбиданчуқуржойэгаллашгамуяссарбўлади.

Талабаликйиллариваассистент-стажёрлик(1981-1984)курсларидатаҳсилолганкезлариёшсозандаҳаётидабирумрунутилмасдаврбўлибқолдики,буниА.Лутфуллаевшундайэслайди:

—«АҳмадОдилов,МардонНасимов,ФаттоҳНазаров,ҒофирҚодиров,БорисГиенко,ИброҳимҲамраев,ФерузаАбдурахимова,АркадийЮргаевкабисанъатарбобларименингмеҳрибонустозларимдир.Буларкаттамусиқийназарийбилимга,юксактажрибага,ижрочиликмаҳоратига,инсонийликфазилатларигаэгафидоиймураббий,яхшиинсонбўлганлар.Менуларданаждодларимизнингтабаррукмусиқамеросига,ўзбекхалқсозларидаижрочиликсанъатигабўлганулканмеҳрни,садоқатни,ижодиймеҳнатдасаботлибўлишни,жаҳонмумтозкомпозиторларинингдурдонамусиқийасарларинимоҳиронаижроэтишсирлариниўргандим вабосқичма-босқич ўзлаштирдим».⁴Келажакда эса уларгаўхшаганустозбўлиб,ёшкадрларнибаркамолинсонсифатидатарбиялашгааҳдқилади.

МаҳоратлисозандаА.Лутфуллаевдавлатимтиҳонлариниаълобаҳоларгатопшириб,Ўзбекистондавлатконсерваторияси“Халқчолғуларидаижрочилик”кафедрасиниконцертижрочиси,халқчолғулариоркестридирижёриваўқитувчиихтисосликларибўйичаимтиёзлидипломгабитиради.Билимдаражасивасавиясиниюқори

⁴.МуаллифнингАЛутфуллаевбиланбўлган суҳбатиданёзиболинган. 2014й10январь

баҳолаганмутахассисларбировоздануниёшмутахассиссифатидаушбукафедрадаўқитувчилавозимидаишлашгатавсияэтади.

Шукунданэътиборануўзинингилкўқитувчиликфаолиятиниайнанўзиўқиганкафедрада,ўзустозинингқўлостида,кўмагидавабевоситараҳбарлигиостидабошлайди.Йиллардавомидаўрганганбилимвакўникмаларини,тўплагантажрибавамалакасиниёшавлоднибаркамолинсонсифатидатарбиялашгаваянгииқтидорэгалариниетказибчиқишгасафарбарэтади.

2. 2. Ўқитувчиликфаолияти

Анвар Қудратович Лутфуллаев Ўзбекистон давлат консерваторияси“Шарқмусиқаси”факультетининг“халқчолғуларидаижрочилик”кафедрасини1980йилдаимтиёзлидипломбилантугатиб,шуйилнингавгуст ойидан бошлаб ўқитувчи лавозимида иш бошлайди. Устозинингўгитлари асосида “Устоз-шогирд” анъанасига таянган холда аста секин ёшмусиқачиларнипрофессионалижрочилардаражасигаолибчиқишмақсадида,уларнингҳартомонлама ривожлантирига қўл уради.

Чанг синфи бўйича илк шогирдлари: Одилов Ҳаёт, ИсамуҳамедовЮнус,АбдуллаевНиғмат,СуюноваГулноза,МирзаевАбдусаттор,МирзараҳимоваҚиммат,ВасиховАхрор,ЮсуповаУмрбону,АсқароваМоҳира, Хакимов Иброҳим билан ўзи босиб ўтган йўлниянада бойитганхолдаўташигаборкучинисарфэтади.БуишдаунгаустозиҳамдаҳамкасбиАҳмад Одилович Одилов ҳамиша раҳнамолик қилиб келган. У илк ишиталабаларнинг билим даражаси, ижро кўникмалари, савия ва иқтодориданкелиб чиққан холда уларга репертуар танлашдан бошлар эди. Шу биланбиргаижроэтиладиганасарҳақидатўламаълумотбериб,қандайижроэтиш

усулларини тушунтириб берар эди. Керак бўлса ижро этиб кўрсатиб ҳамберарди.

Устозининг ижросидан илҳомланган шогирдлар ўз устозлари сингаричанг устида қўлларнинг эркин ҳаракатига эришиш, чанг чўпларининг ҳарбир товуш учун қандай куч билан ташлаш лозимлиги ҳамда ҳар бир штрихустида алоҳида ишлашга интилишарди. Ҳар бир дарс жараёнида АнварЛутфуллаевмаҳоратли созандабўлишучун нафақатиқтидор,балки ўзустида тинимсиз меҳнат талаб этилишини ўқтириб ўтарди. Зеро, кўзланганмақсадгаҳаракатсизвасабр-тоқатсизэришиббўлмаслигиниэслатибўтади.

Ударсжараёнинибошлашданаввалшогирдинингхулқ-атвориварангу-рўйигаэътибориниқаратарэди.Соғлиғивакайфиятижойидабўлганданкейингинадарснибошларэди.Сўнграбутундиққатиниталабанинг ижросига, унинг қўл ҳаракати ва чўпларнинг ишлатилишигасинчиклабназарсоларди.Асарниохиригачатинглаб,кейингинаўзфикрвамулоҳазаларини билдирарди. Юзага келган хато-камчиликлар ва уларнибартараф этиш йўлларини ҳал этишга ёрдам берарди. Шу тариқа АнварЛутфуллаев ўзпедагоглик фаолиятинидавомэттиради.

Ижромаҳоратиниянадаоширишваназарийжиҳатданўздунёқарашини янада бойитиш мақсадида у 1981 йили ассистент-стажёрликкурсига ўқишга киради ва шу билан бирга ўқитувчилик фаолиятини ҳамдавомэттиради.Будаврмобайнидауўзбилиминиянадатакомиллаштиришва юқори чўққиларни забт этиш мақсадида тинимсиз изланади. Илмий-амалий ва илмий-назарий анжуман ва конференцияларда ўз мақалаларибиланфаолиштирокэтади.Чолғуижрочилигигабағишланганадабиётларниўрганади.

Аста секин ўз талабаларини саҳнада ўзини беъмалол хис этишга ваконцертлардакўпроқиштирокэтишгажалбэтади.АнварЛутфуллаевдарс

жараёнидаталабаларбирбиринитинглаб,ўзхатовакамчиликлариниўзларитопиб,ўзларибартарафэтишигаўргатади.ШунингдекуларниРеспубликаваХалқаромиқёсдабўлибўтадигантанловларгатайёрлайдивамаълум вақт ўтгандан кейин уларни саралаб, ушбу нуфузли тадбирлардаиштирокэтишгаундайди.Бундайсаралашэсаталабаларниўзустидатинимсизишлашиниталабэтарди.

Педагоглик фаолияти давомида маълум даражада муваффақиятларгаэришган А.Лутфуллаев 1986 йилдан бошлаб катта ўқитувчи лавозимидаишлай бошлайди. Унинг ўз касбига бўлган масъулияти янада ошади. Уўқитувчилик амалиёти билан чегараланиб қолмай, балки талабалар биланбир қаторда ижро маҳорати ва назарий билимларини оширишга интилади.Янги-янги мусиқий асарларни ўзи ижро этар ва шундан кейингина уларниталабаларгаўргатарэди.

Ушбу давр мобайнида бир қатор талабаларни юқори малакали кадрсифатида тарбиялашга эришди. Улардан: Эргашев Ўктам (1984), ЮсуповаУмрбону(1984),УмировЎктам(1988),ШерматовКомил(1988),АхмадалиевБаҳром(1988)ларРеспубликамиқёсидаўтказилгантанловлардағолибликниқўлгакиритдилар.ЮсуповаУмрбону(Баку,1986)ва Эргашева Гулчеҳра (Душанбе 1988) лар Халқаро миқёсда ўтказилгантанлов совриндорларигаайландилар.

СамаралимеҳнатларитуфайлиАнварЛутфуллаев1992йилданбошлабдоцент лавозимида ишлашга муяссар бўлди. Ушбу илмий унвон уни янадафаолроқ ишлашга ундади. Ўз куч ғайратини чанг ижрочилиги санъатинингривожига бахш этди. Тиниб-тинчимас устозидан ўрнак олиб, ўз устидатинимсиз ишлади. Дунё халқлари мусиқаларини чанг учун мослаштиришйўли орқали чолғунинг ижро имкониятларини кенгайтирди ҳамда ижрорепертуаринибойитди.

Кафедрада талабалар сони йил сайин ортиб борди, шу жумладан чангсинфиҳамкенгайибборди.НатижадаА.Лутфуллаевнафақатмутахассислик(чангчолғуси)дан,балкиансамбльсинфи,ўқитувчиликамалиёти, ижрочилик амалиёти фанлари бўйича талабаларга сабоқ берабошлади.Чангваансамбльсинфибиланболалармусиқавасанъатмактаблари,академиклицейваколлежларда,олийўқувюртларидаконцертларуюштириб,талабаларнингижрочиликмахоратлариниоширишга салмоқлиҳисса қўшди.

ТалабаликйилларидаёқташкилотчиликишларигаўтақобилиятибўлганАнварЛутфуллаев,2002йилданбошлабкафедрамудиривапрофессорвазифасинибажарувчилавозимидаишлайбошлайди.Кафедраниэнгилғорванамуналикафедраларданбиригаайлантиришмақсадидабирқаторишларниамалгаоширди.Ўзилмийсалоҳиятиниоширишмақсадидадоимийҳаракатдабўлди.Бошқапрофессор-ўқитувчиларни ҳам ушбу ишга ундади. Нуфузли танловларга янада кўпроқталабаларнижалбэтди.

Натижада Анвар Лутфуллаев шогирдларидан: 22 нафари Республикакўрик-танловларида ғолибликни қўлга киритди. ХудойбердиевШокир(Истамбул, 2001), Худойбердиев Шокир (Анқара, 2002), Каримов Давлат(Душанбе, 2005), Иргашева Наима (Улан-Уде, 2007), Махмудова Нодира(Улан-Уде, 2010), Ашрапов Миржон (Улан-Уде, 2010), Юлдашева Хумора(Москва,2010),АзимовДилмуродлар(Улан-Удэ)Халқарокўрик-танловларда нуфузли ўринларниэгаллади.

АнварЛутфуллаевнингижодиййўли1976йилиталабаликчоғлариданоқбошланган,қарийбқирқйилданбериўқитувчилик,ижрочилик,илмий-ижодийваташкилий-жамоатчиликишларибир-бириниузвийтўлдирганҳолдакўпжиҳатданбугунгикунёшларига

ибратлидир.Учангчолғусинизамонталабларидаражасигакўтариб,илмий-амалийасосдамахсусдарсликлар,ўқувдастурвақўлланмаларнитузгануслубчимуаллифдир.Ўзбекмусиқасимеросинингкўплабнамуналариничангвафортепианоучунмослаштирибноталаштирган,ўзбилимивамаҳоратиниаямайталабаларгаилмберибкелаётганмураббийдир.

АнварЛутфуллаев100данортиқюқорималакалисозанда-ижрочиларгатаълим-тарбиябериб,моҳирчангчисифатидашакллантирди.Уларорасидатаниқлисозандалар:Халқаровареспублика танлов ғолиблариЭргашеваГулчеҳра, Шерматов Комил,МамадалиевАхаджон,ИргашеваНаимавабошқаларҳозиргикунда“Халқчолғуларидаижрочилик”кафедрасидаустозларибиланҳамнафастарздаўқитувчиликфаолиятиниолиббормоқдалар.

ХудойбердиевШокир,АбдураҳмоновБаҳтиёр,АбдураҳимоваНилуфарваЎткуровЖасурларэсаР.ГлиэрномидагиРеспубликаихтисослаштирилганмусиқаакадемиклицейидачанг,ансамбльваоркестрсинфларибўйичаустозларибошлаганишниқизғинтарздадавомэттирмоқдалар.

АнварЛутфуллаевҳозиргикунгақадарЎзбекистондавлатконсерваториясидаузлуксизфаолияткўрсатибкелмоқда.Узоқвамураккабижодиййўлнибосибўтиб,ижрочилар,композиторларваижодийзиёлиларорасидамуносибҳурматқозонди.УхалқчолғуларийўналишибўйичанафақатЎзбекистонда,балкиМДҲдавлатларидаҳамкаттаобрў-эътиборгаэга.Жумладан:РоссияШарқий-СибирьМаданиятваСанъатАкадемиясинингваТожикистонМиллийконсерваториясининг“Фахрийпрофессори”-илмийунвонибилантақдирланганустозсанъаткордир.

Дарҳақиқат,АнварҚудратовичшогирдлариганисбатанмеҳрибонвапедагогсифатида ўткир ванозиктарбияловчи–психологвазифасинибажаради.Унингсинфинитамомлаганюзлабшогирдлариқаторидахалқаровареспубликатанловларисовриндорлари,КомилШерматов ваҒофурНорбоев– Ўзбекистонда ҳизмат кўрсатганартистунвонигаэга.УнингтажрибасиниРоссия,Тожикистон,Таиланд,Ҳитой,Вьетнамкабиҳорижиймамлакатларданўқишгакелганёшмусиқачиларўрганмоқдаларваўзлаштиришгаҳаракатқилмоқдалар.

УстозАнварЛутфуллаевтўғрисидаЎзбекистондавлатконсерваториясиқошидаги«Миллийчолғу»лабораториясиилмийходимасиГулчехраЭргашевашундайдейди:“УстозимАнвараканиўқитишметодикаси,мусиқий асарга кенгнигоҳ билан қараши,ўткирбилимэгасиэканлигиниисботлайди.Мусиқийасарустидаишлагандаҳам,куйгаҳосбўлганичкиунсурлар,майдабезакларустидакўпроқмашққилишниталабэтардилар.Ҳамишаижрорепертуаригаянгиасарларбиланкенгайтиришвабойитишниҳушкўрардилар.Буўзнавбатидачангижрорепертуариникенгайишигаолибкелди.Анвараканингшахсиниулуғловчисифатларидан,барчагабирдекмеҳрибонлиги,ҳушмуомалалиги,доимояхшиликулашувчанлиги,айниқса,шогирдларинингбарчасигабирдекоталикмеҳриниберишикамдан-камустозларгаҳосфазилатдир.Шунданбўлсакерак,устозимнингчанггаўйғотганмеҳрисабаб,педогоглик фаолиятимбилан бир қаторда, чангнинг устида илмий изланишлар олиб боришга,келибчиқиштарихиваназарийжиҳатлариникенгайтиришгақўлурдим.”⁵

ЎқитувчиликфаолиятидаАнварЛутфуллаевАҳмадОдиловнинг

⁵МуаллифнингГ.Эргашевабиланбўлгансуҳбатидан.2014-йил4-март.

таълимтамойилларигапойдеворсифатидатаянганбўлиб,устоз-шогирданъаналаринидавомэттирибкелмоқда.АнварЛутфуллаевбутажрибасиничуқурўрганиб,ўзлаштириб,ўзпедогогикваижрочиликфаолиятидан келибчиққан ҳолдапедагогиканазарияси ваамалиётинибойитадиваянгилайди.Буизланишларкўпйилликпедагогикфаолиятидавомидакўпмаротабасиновданўтганваўзсамарасиникўрсатибкелмоқда.

АнварЛутфуллаевнингпедагогикуслубиётиавваломбор,психологикфакторгасуянади.Унингфикрича,“ўқитувчиўзкасбдошларигаваталабаларгадиққатбиланэътиборқаратиши,шахсиятигатегмасдан,очиқкўнгиллиликбиланёндошиши зарур.Ҳарбирқилаётганҳатти-харакатишогирдларинигоҳидабўлишини,ёшйигит-қизларгаандозабўладиганшахсэканлигиниунутмаслигилозим”⁶.

Устознингмуомаласибошқаўқитувчиларбилантаққослагандамаданиятливазиёлиинсонларгаҳосфазилатларниўзидамужассамэтади.Унингшахсийкайфияти,эҳтиросгатушсаҳам,тушкунбўлгандаҳам,ҳечқачоншогирдларбиланмуносабатигатаъсирқилмайди.Устоздоимосамимийвадўстонакайфиятнисақлашгавадарсвақтинисамаралиўтказишгаҳаракатқилади.Балкишунингучундирки,АнварЛутфуллаевбошқарган“Халқчолғуларидаижрочилик”кафедрасидагиталаба-шогирдлариорасидаҳамсоғломмуҳит,бир-биригаҳурматваэътибородаттусигакирган.

АнварЛутфуллаевнингўқитишуслубиятибосқичма-босқичжараёнларниўзигақамраболади.Хусусан,талабаучунасосийрепертуарниўзлаштиришбиланбирқатордамусиқийонг,техникавийтаъминотвабадиийдидкабиқобилиятларнишакллантиришзарур.Чангдаижрони

⁶МуаллифнингА.Лутфуллаевбиланбўлгансуҳбатидан.2014-йил.5-апрель.

ўрганишдарсларидаАнварЛутфуллаевмуҳимэътиборништрихларгақаратади.Шубиланбиргатембрранг-баранглиги,тремоловабошқатехникавий масалаларустида ишлашга алоҳида аҳамият беради.Унингдоимий талаби: асарни энг бошидан тўғри ўзлаштириш керак, қайтаданўрганиш, ҳатоларни тўғирлаш ва тузатиш ҳолатларидан иложи борича возкечишдир.

Анвар Лутфуллаевнинг синфида доимо ижодий муҳит ҳукм суради.Ўзшогирдларигасаҳнагачиқиш,концертҳолатинисезиш,ўзинингэҳтирослариничолғугажоэтишвасифатлиижрогаэришишкабимасалаларга эътиборини кучайтиришни мунтазам равишда таъкидлайди.Ҳар бир саҳна чиқишидан сўнгустоз билансуҳбат ўтказилиб, ижобийютуқлар,танқидийфикрларбилдириладиваталабаларниянгиғояларустидаизланишгайўналтирилгантавсияларберилади.Демакки,талабаларнинафақатижрочиликфаолиятига,балкиўзиганисбатанталабчан бўлишга, ўз устида мунтазам ишлашга, педагогик кўникмаларнитарбиялашга чақиради.

АнварЛутфуллаевнингижодийваилмийуслубийтажрибасиўқитувчилармалакаоширишкурсларинингтингловчилари,республикасанъатвамаданиятколлежларипедагогларивакафедранингёшхамкасабаларитомонидандавомэттирилмоқда.АнварЛутфуллаевўзсоҳасидаетакчиолим,билимдонуслубчи,тажрибалипедагогваташкилотчисифатидаҳурматқозонган.

2. 2. Илмий-услубийфаолияти

АнварЛутфуллаевқарийб38йилдавомидаЎзбекистондавлатконсерваториясидафаолиятюритиб,ўзинингсерқирраилмий-услубий,ижодийҳамдаташкилотчиликқобилиятларининамоёнэтди.Натижада22таилмий-услубий,илмий-ижодий,яъни,дарсликваўқув

қўлланмаларяратишгаҳамда8таўқувқўлланмагамаъсулмуҳаррирликқилишгаэришди.ШунингдекХалқароваРеспубликамиқёсидаўтказилганконференциялардаўзмаърузаларибилаништирокэтди.Унингзамонавийижрочиликнингмуаммолимасалаларигабағишланган21тамақоласиРеспубликамизматбуотларидачопэтилган.Қуйидаунингбарчаижодийқирралариниалоҳида-алоҳидакўрибчиқишнилозимтопдик.

СерқирраижодкорАнварЛутфуллаевнингилмий-услубийишлариҳамалоҳидаэътиборгасазовордир.Унингқаламигамансуббўлганбарчакитоблар,илмиймақолаларваилмий-услубийишлармалакаликадрларнитарбиялашмасалаларигабағишланган.Олийтаълиммуассасалариучунмўлжалланган“Ўзбекхалқмусиқачолғулари”номлиўқув-услубийқўлланмасиЎзбекистонреспубликасисанъатарбоби,санъатшуносликфанлариномзоди,профессорТ.Е.Соломоноваҳаммуаллифлигидаяратилганбўлиб,мазкур соҳага оид катта маълумот базасини ўз ичига қамраб олганлигибиланажралибтуради.Ўқувқўлланманингянгилигишунданиборатки,улартанлаганмавзубўйичакасбийбилимватажрибаларинитўплаб,ўзбекхалқчолғуларимавзусинимусиқасоҳасидаилмийнуқтаиназарданталқинэтишгапойдеворясаганлар.

АнварЛутфуллаевилмий-услубийишлар,чангвафортепианоучунмослаштирилибноталаштирилганхалқмусиқанамуналари,дарсликлар,тўпламлармуаллифиватузувчисиҳамдир.ЎзбекхалқчолғуларидаижрочиликсанъатитарихигаоидАнварЛутфуллаевнингкитоблариниЎзбекистонданташқарибошқақардошхалқларҳамзўрқизиқишбилан ўрганишмоқда. Буларўқув-услубий,амалийқўлланмасифатидасанъатвамаданиятолийтаълиммуассасаларида,маданиятвасанъатколлежларида,академиклицейларида,болалармусиқавасанъатмактабларидакенгқўлланилмоқда.

АнварЛутфуллаевниигижодийфаолиятисамараливакўпқирралидир. Иқтидорлиижодкорбирўқувқўлланманиёзибтугатишибиланоқ,зудликбиланиккинчисинияратишгакиришади.Унингбаракалиилмий-ижодийфаолиятиучйўналишданиборатдир:

1. Ўзбекхалқчолғулариучундарсликлар,ўқувқўлланмаларивамусиқийасарлартўпламларинияратиш;

2. Бошқа чолғуларучуняратилган асарларни чанг вафортепианочолғуларигамослаштиришбўйичатўпламларяратиш;

3. Бебаҳо бой мусиқий меросимиз бўлганўзбек халқ мусиқасини,чангчолғусиижрочилигиимкониятларигамослаштириб,фортепианожўрлигиданоталаштирилгантўпламларнияратишданиборатдир.

А.Лутфуллаевнингилмий-методиккўрсатмалари,дарсликлари,ўзбекхалқчолғуларидаижрочиликтарихинишарҳловчирисолалариЎзбекистонмусиқамаданиятинингбоймеросиҳисобланади.Ўзбекистонмусиқасанъатиусталарирукниостидаяратилган“АҳмадОдилов”номлимонографияси1998йил“Ўқитувчи”нашриётидачопэтилган.Ушбурисоладаҳозиргизамончолғуижрочилигисанъатигакаттаҳиссақўшган,XXасрЎзбекистонмаданиятивасанъатинингтараққиётидатинимсизижодиймеҳнатқилган,созандаликсанъатинингянгийўналишларидакўпйилликкузатувларолиббориб,олиймалакалишогирдлартайёрлашдабаракалинатижаларгаэришганустоз-санъаткор,Ўзбекистондаҳизматкўрсатгансанъатарбоби,профессорАҳмадОдиловичОдиловнингсерқирраижодийфаолиятиюксакмаҳоратлибадиийталқиндаўзаксинитопган.

Ўзбекхалқчолғулариданчангижрочилигиалоҳидаэътиборгамоликбирмактабниташкилэтади.Ушбумактабфаолияти–чангчолғусинингмоҳирижрочиси,заҳматкашвафидоийсанъаткорАҳмадОдиловномибиланбоғлиқдир.

УшбукитобниннгсаҳифаларидаАнварЛутфуллаевнингАҳмадОдиловбиланчангчиларансамблитўғрисидагиқимматлификрларикиритилган:“Ўзбекхалқчолғулариансамблиижрочилигиўзигахостарихгаэга…ансамбльтаркибиданай,чанг,рубоблар,дуторлар,танбур,ғижжаквадоиракабичолғуларкиритилган.Янгидаврянгиғояларни кашф этди. Халқчолғуларизамон талабигакўра,янгичасигатикланди,таъмирланди,такомиллаштирилди...

Шубоисчангмиллийчолғуларансамблиҳамтасодифанюзагакелганэмас,унингўзигаҳосижодиййўливатарихибор.

1964йиллардатажрибатариқасидаТошкентшаҳархалқфилармониясиқошидачангижрочилариансамблиниташкилэтишгақўлурдик.

Кейинчаликмиллийчангчолғулариансамблиниконсерваториядаўзбекхалқчолғуларифакультетиқошидаташкилэтишгақарорқилдик...АнсамблсафидаҳозиргитаниқлиякканавозижрочилариРустамНеъматов,ФазилатШукурова,ТоҳирСобиров,

ТалъатХўжамбердиев,ТемурМаҳмудовкабиталабаларборэди.”⁷

“АхмадОдилов”номлимонографикрисоладаАхмадОдиловнингижодийсафарлари,концертлари,учрашувлари,илмий-услубийишлари,ташкилий-жамоатчиликфаолиятиёритилганбўлимларвафотохужжатларжойолган.

АнварЛутфуллаевнингянабирЎзбекистонмусиқасаньатиусталарирукниостидаяратилган“РустамНеъматов”ўқувқўлланмаси,олийваўртамахсусмаданиятвасанъатўқувюртлариталабалариучунўзбекхалқчолғулариижрочилигисанъатитарихифанибўйичаажойибкитобдир.Ушбурисоладасозанданинг“Илкпарвоз”,“Изланишваижодиййиллари”,“Машҳурижаҳонбўлиб”

⁷А.Лутфуллаев“АхмадОдилов”,Т.1998, 39-40бетлар.

номлисарлавҳаостидаижодийсафарлари,“Устоз-мураббий”,“НеъматовРустамЁқубжоновичнингнашрвамуаллифликишларирўйҳати”,эълонқилганилмийваоммабопмақолалари”ўринолган.

Рустам Неъматов ўзининг бутун ҳаёти ва фаолиятини, билими вамаҳоратиничангсозиижрочилигинингривожигачолғунингякканавозликқирраларининамоёнэтишга,халқчолғуасбоблариоркестридаўрнинитопишгавареспубликамиздачангчикадрларетиштиришгабағишлаганустозмураббийбўлган.⁸

Рустам Неъматов тўғрисидамусиқа санъатиоламивакиллариданЎзбекистон халқ артисти Тилаш Хўжамбердиевнинг фикри(2000 йил,май):“Созанда-санъаткорбўлишбумуқаддасдир.РустамакаНеъматовумрбўйиинтилиб,устозларданмаҳоратсирларинисинчковликбиланўрганиб,ўзлаштириб,санъаткорбўлишнижуда-жудаистабяшабкелмоқда.БусанъаткорXXасрнинг70-йиллариданчанг ижрочилигида юксак техникавий маҳорат эгаси сифатидачангчи-созандаларорасидакарвонбошиликниқўлгакиритган ва бугунгикундаРустамакаНеъматовҳақиқатданҳамчангижрочилигидаянгиқирралариниочганбеқиёссозандадир.Бусанъаткорижросидагиасарлароҳанграболиги,таъсирчанглигиҳамдамукаммаллигибиланажралибтуради.”⁹

АнварЛутфуллаевнинг«Чанг»дарслиги(АхмадОдиловбиланҳамкорликдаёзилган)2002йилинашрэтилганбўлиб,юқориилмийсавиядаёзилган.Бударсликнингяратилишимусиқиймаданийҳаётимиздакаттавоқеабўлди.Дарсликкаўзбекхалқмусиқасиҳисобигакенгайтирилгандастурасосидазамонавийижронингянгиуслубларикиритилган.Дарсликдабошланғичмусиқаназарияси

⁸А.Лутфуллаев “Рустам Неъматов” ўқув қўлланма. Ғ.Ғулом номидаги нашриёт-матбаа ижодий уйи. Т-2003

⁹А.Лутфуллаев“Рустам Неъматов”ўқувқўлланма.Т.2003. 55-бет

ҳақидамаълумотларҳамдаунчамураккаббўлмаганмусиқаасарлариберилганлигисабаблиунданчангчалишниўрганаётганҳаваскорларҳамфойдаланаоладилар.“Чанг”дарслигииккиқисмданиборат:

Биринчиқисмдачангнитакомиллаштириштарихи,унингтузилиши,созланиши,мусиқаназариясиҳақидақисқачамаълумотларвачангчалишуслублариниўрганишборасидаметодиккўрсатмаларберилган;

Иккинчиқисмдачангучунмослаштирилганўзбекҳалқмусиқаси,бастакорликижодивабошқатурлимусиқийасарларданиборат.Дарсликкамусиқийасарларнитанлашдауларнингқулайлигивамураккабликдаражасиназардатутилган.Чангчолғусидаижрочиликтехникасиниўстиришгамўлжалланганбударсликчангижрочилигитарихиданбошлаб,мукаммалижрочиликсирлариниўрганишучунҳартомонламаимкониятларборлигибиланалоҳидаажралибтуради.

Мазкурдарсликдаўзбекхалқкуйларидан“Фарғонача”,“Шароб”,“Дилхирож”,“Роҳат”,“ТановорII”,“Жазоир”,“Роққашқарча”А.Нуриддиновнинг“Неажабдилдор”,М.Мирзаевнинг“Шодлик”,“Уфорисанамваянгитановор”ҳамдабошқахалқларкомпозиторлариасарлариданВ.Андреевнинг“Светитмесяц”,Б.Аветисовнинг“Молдаванчарақс”,И.Брамснинг“Венгерчарақс”,Ж.Бизенинг“Кармен”операсидан“Муқаддима-увертюра”,Н.Будашкиннинг“Концерт”(Домраваоркестручун)чангучунмослаштирилган асарлари жойолган.Ушбу дарслик мусиқа ва санъатколлежлариҳамдалицейўқувчилариучунмўлжалланган.

АнварЛутфуллаевбугунгиўзбекхалқчолғуларидаижрочиликсоҳасинингпешқадамнамоёндалариданбирисифатида,чолғуларнингтараққиётиваижрочиликтарихиниўрганишгакаттаэътиборбериб,талайгинакитобвамақолаларяратди.Булар:рустилиданашрэтилган

«Ўзбекхалқчолғуларидаижрочиликтарихи»(“Узбекскиенародныемузыкальныеинструменты”)рисоласидир.Ушбуўқув-услубийқўлланмаТамараСоломоновабиланҳаммуаллифликда2005яратилган.Ундакўпданбериқаламгаолинмаганўзбекхалқчолғуларидамусиқаижрочиларинингасосийбосқичлариҳақидаилк бор сўз юритилган.Рисолада халқ чолғулари кўҳна тарихидан тоҳозиргикунгачабўлгандаврқамраболинган.Шунингдек,тарихийрисоладамашҳурсозижрочиларинингижодийфаолиятларигаалоҳида-алоҳидаўринберилган.МуҳаммадЁқубХарратов,Ота—Жалолиддин Носиров,Ҳожи АбдулазизРасулов,УстаОлимКомилов,АбдуқодирИсмоилов,АҳмаджонУмурзоқов,ТўхтасинЖалилов,Николай НазаровичМиронов,МуҳиддинҚориёқубов, Ашот ИвановичПетросянц,ЮнусРажабийсингариустозларнингмерослариниюзагачиқаришучуналоҳидаўринажратилганлигидиққатгасазовордир.

Ушбуқўлланмасўзбоши,иккибўлим,фойдаланилганадабиётларрўйҳатиҳамдамундарижаданиборат.“Умумийхарактергаэгабўлганишлар”(“Работыобҳегохарактера”)номли1 -бўлимиўзичигаВ.М.Беляевнинг“Ўзбекмусиқачолғулари”(“МузыкальныеинструментыУзбекистана”,М.,1933-й),Ф.Кароматов“Ўзбекчолғумусиқаси”(“Узбекскаяинструментальнаямузыка”,1972-й),А.Петросянц“Чолғушунослик”(“Инструментоведение”,Т.1990 -й),Б.Гиенко“Ўзбекхалқчолғулариоркестриучунчолғулаштириш”,(“Инструментовкадляоркестра узбекских народных инструментов”,Т.1995)китобларигаберилгантаърифларниўзичигаолади.

Мазкуркитобнинг2-бўлимида“Ўзбекхалқчолғуларидаўқитиш”(“Школыдляобученияигренаузбекскихнародныйинструментах”)бўйичакитобларниўзичигакиритган.Таҳлилқилингандарсликларничолғуларнинговозтароватибўйича5гуруҳгабўлади.

1. зарбличолғуларбўлимдаА.Петросянц,О.Камолхўжаев,А.ЛевиевваИ.Икромовнинг“Доирадарслиги”китобларибатафсилёритилган.

2. бўлимдамличолғулардебномланиб,ундаА.Петросянц,М.Тоировнинг“Найдарслиги”китобларинингтаҳлилиберилган.

3. торли-камонличолғуларбўлимиданС.АлиевваР.Фелициантнинг“Ғижжакдарслиги”,О.Холмуҳаммедовнинг“Ғижжакдаўқитишметодикаси”,М.Тошмуҳаммедовнинг“Ғижжакдарслиги”,А.Давыдовнинг“Ғижжак-алтдарслиги”китобларижойолган.

4. бўлимторличертмачолғуларданиборатбўлиб,А.Илёсовнинг“Дуторнимустақилўрганиш”,М.А.Асилов,Ф.Н.Васильевнинг“Дутордарслиги”,А.К.Назаровнинг“Дутор-басдарслиги”,Р.Қосимовнинг“Анъанавийтанбурижрочилиги”,“Уд”,ҒуломқодирЭргашевнинг“Афғонрубобдарслиги”,Ф.Н.Васильевнинг“Рубобдарслиги”,К.Усмонов“Бошланғичрубобдарслиги”,Б.Мирзаахмедов,К.Усмонов,В.Тошхўжаевларнинг“Рубобдарслиги”,Ҳ.Нурматовнинг“Қашқаррубоби”,А.Дадамухаммедовнинг“Примарубобидарслиги”китоблариниўзичигақамраболган.

5. бўлим торли урмачолғулар бўйичаА.Одилов ва А.Петросянцнинг“Чангдарслиги”,А.ОдиловваА.Лутфуллаевнинг“Чанг”китобларитаҳлилигабағишланган.

“Ўзбек халқ чолғуларида ижрочилик санъати тарихи”номлиАнварЛутфуллаевнингнавбатдагимоҳиронаёзилганкитобиЎзбекистондавлатконсерваториясининг“Мусиқа”нашриётида2006йилдачопэтилган.Мазкуррисолачангижрочилигисанъатидаўзўрнива ижро услубига эга бўлган саккиз нафар катта ва ўрта авлодчангчи-созандалариФаҳриддинСодиқов,АҳмадОдилов,ФозилҲарратов,РустамНеъматов,БаҳтиёрАлиев,ФазилатШукурова,Тилаш

Хўжамбердиев,АбдусаломМуталовнингижодийфаолиятигабағишланган.

“Санъатгабаҳшидаумр”сарлавҳасиостидаФ.Содиқовнинг,“Устоз”сарлавҳасиостидаА.Одиловнинг,“Чангсозисоҳиби”дебтаърифолганФ.Харратовнинг,“Мафтункорсанъаткор”ҳисобланганРустамНеъматовнинг,“Баҳор”дабахтинитопгансозанда”БаҳтиёрАлиевнинг,“Эзгуорзуларқанотида”парвозқилганФазилатШукурованинг,“Куйсадоси-дилсадоси”гайўғрилганТилашХўжамбердиевнинг,“Қўлимдасозим”сарлавҳасиостидаАбдусаломМуталовнингҳаётиваижодикенгёритилган.

АнварЛутфуллаевнингучинчийўналишдагибаракалиишлариҳаммазмунлидир.Ўзбекхалқчолғучиликмаданиятига синчиклабназарташласак,созандачиликамалиётиҳилма-ҳилжанрларбиланбоғланганлигининггувоҳибўламиз.Халқоғзакимеросидамақомлар,достонларвамусиқийижрочиликижодидашаклланган дурдонакуйларижрочиликсанъатининг сермазмунлигидан далолат беради.XX асрда ижрочиликнинг ривожланиши учун янги саҳифа очилади. Бубиланбирга,анъанавиймонодикйўналишданташқарикўповозликтизиммустаҳкамўринолабошлайди.Буэсаўзнавбатидаянгикомпозиторларавлодинияратишгаимконберди.

Шундайқилиб,созанда-ижрочиларнингдастуриданўзбекхалқмусиқасиничолғуларгамослаштирилган,ноталаштирилган,ўгирилган,оркестрёкифортепианожўрлигидагинамуналариалоҳидаўринолди.Жумладан,буянгийўналиш,янгимиллийсанъатҳамАнварЛутфуллаевижодидаўзаксинитопди.УстозларФ.Назаров,Ғ.Қодиров,Б.Гиенколарданолганбилимваижодийтажрибалариасосида1980йилларданбошлаббухайрлиишгаастойдилкиришиб,ижобийнатижаларгаэришди.Ўтгандавричида50тагаяқинўзбекхалқмусиқаси,ўзбекхалқкуйларинамуналари,бастакорлар

асарлариничангвафортепианочолғулариганоталаштириб,эркинмослаштиришгамувофиқбўлди.

Булар:I.Ўзбеканъанавиймусиқамеросидантуркумлиасарлар:Муножот,СавтиМуножот,УфориМуножот,НаврўзиАжам,Ажамтароналари,МушкулотиДугоҳ,УфориМушкулотиДугоҳ,Сегоҳ,УфориСегоҳ,НасриСегоҳ,УфориНасриСегоҳ,СамоийДугоҳ,ЭшвойваУфориҚалабанди.

II.Ўзбекхалқкуйлари:Фарғоначажонон,Чаманялла,Фарғонача,Қўшчинор,Неажаб—Дилдор,Алиқамбар,ГулбаҳорваТановар,Шаробвабошқалар.

2. 2. Концертижрочиликфаолияти.

АнварЛутфуллаевЎзбекистонкомпозиторларивабастакорлариуюшмаси билан яқиндан ижодий мулоқатда бўлиб келмоқда. Ўзбекистонкомпозиторларитомониданяратилганбирнечаасарларнингбиринчиижрочиси ва ижро таҳрирчиси сифатида мусиқий-жамоачилик ҳурматигасазоворбўлмоқда.АнварЛутфуллаевижросидакўпгинаасарларЎзбекистон радиоси олтин фондига ёзиб олинган. Жумладан, ўзбек халқмусиқаларидан “Ажам тароналари”, “Муножот”, “Насри Сегоҳ” ва “Уфоринасрисегоҳ”,композиторларданМ.Тожиевнинг“Саккизташарқрапсодияси”, Т.Азимовнинг “Концертино”си, М.Мансуровнинг “Концертпьесаси”, “Концерт фантазияси”, М.Отажоновнинг “Концерт симфонияси”,Х. Рахимовнинг – “Тоғ наволари”, П.Халиковнинг – “Концерт услубидагипьесаси” , Р.Абдуллаевнинг– “Чанг ва фортепиано”, Я.Сабзановнинг-“Чангвафортепианоучунфантазия”,А.Кудрявцевнинг-“Молдованчарапсодия” ва бир катор ёзилган асарлари мисол бўла олади. Шу биланбирга, Анвар Лутфуллаевнинг ижродаги бир катор асарлар вақти-вақтибиланрадиоканалларимиздаэфирга узатилибтурилади.

АнварҚудратовичсозанда-чангижрочисисифатидаЎзбекистонрадиосивателевидениясиоркаликонцертлардамунтазамравишдаузлуксизқатнашиб турганлиги сабабли, ўзбек халк мусиқаси, жахон ва Ўзбекистонкомпозиторлариасарларихисобигаижрочиликрепертуарлариникенгайтириббормокда.

БужараёнгаАнварЛутфуллаевнингқўшганҳиссасиҳамсезиларлидаражадабўлди.Уўзмаҳоратининиҳоятдабойитди.Ижросидаажойибтехника,товушларжозибасипайдобўлиб,ҳаманъанавий,ҳамакадемикижроуслубларинипухтаэгаллаганчангчиларқаторигақўшилди.Унингрепертуаридан«Ажамтароналари»,«Муножот»қисмлари,«МушкулотиДугоҳ»,«НасриСегоҳ»,«Уфоринасрисегоҳ», «Насруллои»,«Неажаб—Дилдор»,

«МуҳаммасиМавлони»,«Дилхирож»,«Роҳат»,«Қўшчинор»,

«Гулузорим»кабимослаштирилганкуйларватуркумийасарларўринолди.Шубиланбирга,И.С.Бах,Г.Гендель,Л.Бетховен,В.Моцарт,И.Брамс,А.Дворжак,Ж.Бизе,Н.Паганини,П.Чайковский.А.Хачатурян, Д. Кабалевский, М. Ашрафий, С. Юдаков, М. Бурхонов, И.Ҳамроев,Ғ.Қодиров,С.Бобоев,А.Отажонов,М.Тожиев,У.Ҳожибеков,С.Алескеров,Ҳ.Хонмамедов,Ф.Амировкабикомпозиторларнингкенгтарқалганасарлариконцертсаҳналаридамунтазамянграбкелмоқда.

НодирасарларданбириҳисобланганИталиякомпозиторларинингёрқинвакилиЖ.Россинининг“Севилиясартароши”операсигамуқаддимаси(скрипкачолғусиучунмослаштирилган)чангчиларрепертуаригабиринчибўлибАнварЛутфуллаевтомонидан1978-йилкирибкелган.ЎшайиллардаТошкентконсерваторияситалабалариўртасидарейтингбаҳолариюқориважамоатишларидафаолқатнашганталабаларқишкитаътилда

МоскваваЛенинградконсерваториясигамалакавамаҳоратдарслариниолишучунюбориларди.БундайимтиёзнибирқанчаталабаларданқаториАнвар Лутфуллаев ҳам1978-йилқўлга киритди.Улармаҳоратдарсларинитинглаб,ўзтенгдошларибиланфикралмашиб,симфоникконцертлар,театрвамузейларгахамборадилар.

ЎшапайтдаРоссинининг“Севилиясартароши”операсинамойишэтилаётганлигиданҳабартопганАнварЛутфуллаевталабаларбиланбиргакаттақизиқишбилантинглайди.Операнингистеъдодличолғучилартомониданижроэтилганоркестрномерлариҳамдаяккахонлартомониданкаттамаҳоратбиланкуйланганариявадуэтларёшталабатасаввуридаюксакҳайрат,қизиқишваиштиёқнижонлантирди.АсарданилҳомланганваруҳланганАнварЛутфуллаевбундайнодирасарни,албатта,ўзбекҳалқчолғулари,ҳусусан,чанггамослаштирсақандайоҳангдаянграшитўғрисидаўйлайбошладиваасарнингскрипкачолғусидаижроэтилганмуқаддимақисминиклавиринисотиболади.Чангнингтехникваижроимкониятлариданкелибчиқиб,скрипкапартиясинишундаймаҳоратбиланмослаштирадики,фортепианотомониданижроэтиладиганмураккабпассажҳамдааккордларниҳамчангчолғусипартиясигаўгиради.Скрипкавачангўртасидабаъзиижро тафовутларбўлганлигисабабли,асарнингбирқанчажойларигаижроуслубиҳамдазарб(штрих)жиҳатданкелибўзгартиришларкиритади.Кириш“андантемаэстосо”қисмидаскрипкадасакратибвақисқатовушлардачалинадиганстаккатоштрихиничангдашовқинбўлибкетмаслигиҳамдаенгилижроэтишучунчўпнингорқатомонибилан,яънипиццикатоусулидачалишнитавсияэтади.

АнварЛутфуллаев сирқирра ижодкорларданбириҳисобланади.Упедагогликамалиётибиланбирқатордаконцерт-ижрочиликфаолиятиниҳамбир-биригачамбарчасбоғланганҳолдаолибборган.

Уўзфаолиятидавомида,асосаняккахонижрочиансамбльҳамдаоркестртаркибидаўтказилганюзданортиқтадбирларда иштирокэтган.Жумладан,1977-йилиМосквашаҳрида,1979-йилиБакушаҳрида,1981-йилиТожикистонда,1984-йилиОзарбайжонда,1987-йилиУкраинадаЎзбекистонадабиётивасанъатидекадасиқатнашчиларибиланҳамдаXIIЖаҳонёшлариваталабаларифестивалида(1985-йилМосквашаҳри),Болгария(1980-йил),Германия(1985-йил),Ҳиндистон(1995,1996йилларда),Россия(2004,2007,2010,2013йиллар),ЖанубийКория(2012,2013йиллар)вабошқадавлатларЎзбекистонсанъатиусталарибиланконцертлардаиштирокэтган.

УЎзбекистонкомпозиторларибиланижодийҳамкорликдачангучунмаҳсусяратилганянгиасарларижрочисиватарқиботчисисифатидаҳамномқозонган.Чангсозиучунмахсусяратилганилкасарлардан—МирсодиқТожиевнинг“Шарқонарапсодия”лари,РустамАбдуллаевнинг“Пьеса”си,АвазМансуровнинг“Концертрапсодия”си,МуҳаммаджонОтажоновнинг“Концертсимфония”сивабошқакомпозиторларимизнингасарларинингбиринчиижрочисисифатидачолғудаҳилма-хилижрочиликусулларинингянгитурларинияратишгамуяссарбўлди.

БирнечайиллардавомидаХалқароҳамдаРеспубликамиқёсидаўтказиладигантанловларда,фестиваллардаҳайъаттаркибининграисиёкиҳайъатаъзоси,шунингдек,Россия,ЖанубийКорияваТожикистондавлатларинингмаданиятвасанъатолийгоҳларида“Устозвашогирд”рукнидаочиқдарслартарзидасабоқларберибкелмоқда.Ўзбекистонтелерадиокомпаниясиорқалиэфиргаузатиладиган,“Мусиқабўстони”,“Созсеҳри”,“Ўзбекистон”,“Миллийчолғулартарихи”шубиланбиргасанъатвамусиқа

соҳаларигаоидбўлганэшиттиришлардаўзфикрларибиланқатнашибкелмоқда.

АнварЛутфуллаевнингконцерт-ижрочиликфаолиятиасосанякканавозвачангчиларансамблитаркибидаўтказилганконцертларданиборат.Буэсаўзнавбатида А.Қ.Лутфуллаевнингюқоридаражадагиконцерт-ижрочиликқобилиятиэгасиэканлигинингисботидир.

Айниқса,талабаликйилларидаЎзбекистонтелевидениясикўрсатувлариорқалиуюштирилганўнлаб концертларда қатнашиши,шубиланбиргаЎзбекистонважаҳонмусиқамаданиятиютуқлариникенгоммагатарғиботэтиши,телевидениямуҳлисларинингмаънавийозуқланишийўлидагимуҳимомиллариданҳисобланади.Ўзбекистонтелевидениясимусиқалиэшиттиришлармухарририятисозанда-ижрочиАнварЛутфуллаевнингижодий,концерт-ижрочиликвамаънавий-маърифийфаолиятининиҳоятдаюқорибаҳолайдивабуҳақидашундайдейди:“АнварЛутфуллаевижросидагимайинлик,жозибадорликваюқорипрофессионликжиҳатданўзигахосижрочиликйўналишигаэга.Унингёқимли,мунгли,моҳиронаижросиниэшитганҳарбиртингловчи,чангчолғусиниетуксанъаткорлариданбирисифатидатанолади”.

ТалабаликдавридаАнварЛутфуллаевякканавозижрочиваоркестрсозандасисифатидаТошкентшаҳридажойлашгантаълиммуассасаларида,турликорхоналарда,маданиятсаройларидавақти-вақтибилануюштирилганконцертлардақатнашди,элназаригатушди.1971йилмайойидаТошкентқишлоқхўжалигиирригациявамелеорацияинститутиқошидатузилган“Ором”ашулаварақсансамбли таркибидаМосквашаҳридабиринчи борконцертларидаҳамқатнашишгамуяссарбўлди.

2.5.АнварЛутфуллаевнингжамоатчиликфаолияти

АнварЛутфуллаев1985—1990йиллариТошкентшаҳарМирзоУлуғбекрайонкенгашининг депутати,1998-2013йиллари Ўзбекистондавлатконсерваторияси“Халқчолғуларидаижрочилик”кафедрасимудири,1987йилданҳозиргақадарконсерваториякасабауюшмасиқўмитасининграисисифатидавакўпгинажамоатишларидахизматэтиб келмоқда. Уўзинингўқитувчилик,илмий-педагогик,концерт—ижрочиликважамоатчиликишларидафаолқатнашиб,консерваторияёшмутахассисларигаўрнакбўлмоқда.

АнварЛутфуллаевнингижодийташаббускорлиги,ташкилотчиликқобилиятиГнесинларномидагиМосквамусиқапедагогикаинститути,РоссияШарқий-СибирьМаданиятваСанъатАкадемиясиваТожикистонМиллийконсерваториясинингхалқчолғуларикафедраларибилан ўзароижодийҳамкорликўрнатилишидаяқинданёрдамберди.

Анвар Лутфуллаевнингкафедра мудири лавозимидаги раҳбарликфаолияти, унинг ташкилотчилиги ва кафедра аъзоларига бўлган амалийҳамда назарий ёрдамларини аямаслигитуфайли муносиб равишда обрўэътиборига эга. Анвар Лутфуллаев Консерватория жамоат ишларида доимфаолиштирокэтибкелмоқда.1987йилданбошлабшукунгақадарконсерваторияпрофессор-ўқитувчиларваталабаларкасабауюшмаситашкилотининграисидир.

АнварЛутфуллаевдоимийравишдаўзмалакасини,сиёсий,иқтисодий ва амалий-назарий савиясини ошириш устида қатъият ва сабртоқат билан ишлайди. Унинг ҳар ишидаги ташаббускорлигини, маънавийжихатдан,ўзкасбдошларигаваталабаларганисбатанмеҳрибонлигини,ғамхўрлигиниалоҳидақайдэтишлозимдир.

Хулоса

ЎзбекистонРеспубликасинингмусиқасанъатижаҳонмусиқасанъатинингажралмасбирқисминиташкилэтади.АнварЛутфуллаевнингўқитувчилик,илмий-услубий,илмий-ижодийваташкилийжамоатчиликфаолиятибиланўзбекчолғуижрочилигисанъатинингтарихибир-биригачамбарчасбоғлангандир.

Унингсерқирравасермаҳсулижоди,ўзбекхалқмусиқаси,замондошмусиқаарбоблари,санъатусталари,устозлар,мураббийлар,профессор-ўқитувчиларвасозанда-ижрочилар,умуманЎзбекистонРеспубликасимусиқамаданиятивасанъатимуҳитидашаклланди.

А.Лутфуллаев1976йилданбошлаганкенгилмий-ижодийфаолиятини,мусиқийқобилиятини,кучвағайратини,ўзбекмусиқасихалқчолғуларидаижрочиликсанъатиниривожлантиришга,жаҳонмусиқамаданиятиютуқларинитарғибэтишгақаратди.Узамонталабларигахосянгиижрочиликсанъатитарихинингкўпбосқичларинибирма-бирбосибўтди,устоз-санъаткорЎзбекистонРеспубликасисанъатарбоби,профессорАҳмадОдиловнингшогирдисифатидаЎзбекистондаваМарказийОсиёдаустозитомониданяратилганчангчолғуижрочилигимактабинингдавомчисидир.

Чангчолғусиучунрепертуарнишакллантиришда,ўзбекхалқмусиқасинамуналаринимослаштиришда,ноталаштиришдамураббий—устозсанъаткорваажойибижрочи сифатида танилди,халқҳурматиниқозонди.Унингижрочиликсанъатидаўзбекхалқмусиқасиҳозиргиталабдаражасидагипешқадампрофессионалижрочиларинингэнгяхшифазилатларимужассамлашди.Ижодкорянги-янгиизланишлардантолмади,дадилликбиланижрочиликсанъатинингмашаққатлийўлларинибосибўтди.

Унингилмий-ижодийишлари,тарихийрисолалари,ўқув-услубийдастурлари,чангвафортепианочолғуларигамослаштирилганваноталаштирилганхалқмусиқасинамуналаридан

ташкилтопганқўлланмалариЎзбекистонРеспубликасимусиқамаданиятинингбойҳазинасигамуносибҳиссабўлибқўшилди.АнварЛутфуллаев халқчолғуларидаижрочиликсанъатиниривожлантиришдасидқидилданхизматқилмоқда.УустозиАҳмадОдиловяратганчангижрочилигимактабинидаврруҳибилануйғунлаштирганҳолдададилқадамларбиландавомэттирмоқда.

1990йилларданбошлабяратганижрочиликсанъатитарихиҳақидагиўқувқўлланмалари,дарсликлар,тўпламларварисоласи-халқчолғуларидаижрочиликсанъатитараққиётигаваривожигакаттаҳиссақўшибкелмоқда.Янгийўналишдагимусиқатаълимотинингтараққиёти йўлида ўз куч-ғайрати, билими, керак бўлса соғлиғини ҳамаямаётганАнварЛутфуллаевижодийрежалариваорзуумидларийўлидатинимсизмеҳнатқилмоқда.

Чангчиларансамблиниқайтатиклашваамалиётгажорийэтиш,чангчолғусинингтакомиллаштирилганянгинусхаларинияратиш,АнварЛутфуллаевнингкелажакдабажарилишилозимбўлганваечиминикутаётганмуҳимвазифалариданбиридир.Устозсанъаткорнингянаасосиймақсадлариданбири—чангчолғусидаумуманўзбекхалқчолғуларидаетук,моҳирсозанда—ижрочиларни,юксакмаънавийвамаърифийфазилатларгаэгабўлганфидойи,истиқлолғояларигасадоқатлишогирдларнитарбиялабетиштиришданиборатдир.